Thiếu succinic semialdehyde dehydrogenase
Thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase (succinic semialdehyde dehydrogenase deficiency) là một bệnh di truyền có thể gây ra nhiều vấn đề thần kinh. Người bệnh thường chậm phát triển (chủ yếu liên quan đến khả năng nói), thiểu năng trí tuệ và giảm lực co cơ ngay sau khi sinh.
Biểu hiện lâm sàng
Khoảng một nửa số người mắc bệnh thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase xuất hiện triệu chứng co giật, khó phối hợp cử động (thất điều), giảm phản xạ và hành vi bất thường như rối loạn giấc ngủ, tăng động, khó tập trung và dễ lo âu. Theo thời gian, người bệnh có thể tăng mức độ hung hãn, ảo giác, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và tự gây thương tích bằng cách cắn và đập đầu chính họ. Ngoài ra, bệnh nhân cũng khó kiểm soát chuyển động mắt.
Các đặc điểm ít phổ biến hơn của bệnh thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase bao gồm:
- Khó kiểm soát cử động các chi
- Lực co cơ giảm
- Cơ co giật thường xuyên
Độ phổ biến
Đến nay, khoảng 350 trường hợp mắc bệnh thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase được ghi nhận trên toàn thế giới nên đây là bệnh di truyền hiếm gặp.
Nguyên nhân
Đột biến gen ALDH5A1 gây ra thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase. Gen ALDH5A1 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase cho quá trình phân hủy axit gamma-amino butyric (GABA)—chất ức chế dẫn truyền thần kinh chính trong não và tủy sống. GABA hoạt động bằng cách liên kết với thụ thể GABA nhằm điều chỉnh các kênh ion, quá trình khử cực, từ đó ức chế truyền điện thế hoạt động tại màng sau synap.
Đột biến gen ALDH5A1 khiến quá trình tạo enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase không diễn ra hoặc enzyme được tạo ra nhưng mất chức năng, từ đó GABA tích tụ trong tế bào. Quá nhiều GABA và gamma-hydroxybutyrate (GHB) trong Hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống) dường như gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh. Tuy nhiên, cơ chế cụ thể vẫn chưa rõ ràng.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase ngay sau khi sinh, trong giai đoạn trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bác sĩ tiến hành chẩn đoán trên người trưởng thành.
Thông thường, các phương pháp chẩn đoán dựa trên đánh giá triệu chứng lâm sàng và thực hiện xét nghiệm chuyên biệt. Các xét nghiệm chuyên biệt bao gồm:
- Phân tích định lượng acid hữu cơ nhằm phát hiện nồng độ axit 4-hydroxybutyric (4-HBA) cao trong nước tiểu (axit 4-hydroxybutyric niệu)
- Xét nghiệm xác nhận thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase trong tế bào bạch cầu
- Xét nghiệm di truyền nhằm xác định đột biến gen ALDH5A1
Trong một số trường hợp, các xét nghiệm chuyên biệt khác cũng có thể được tiến hành nhằm phát hiện hoặc xác định một số bất thường liên quan đến bệnh. Các phương pháp xét nghiệm có thể bao gồm chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc điện não đồ (EEG).
Trong trường hợp cần thiết, chẩn đoán thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase có thể được tiến hành trước khi sinh. Người ta thường tiến hành chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau thai (CSV). Sau đó, các mẫu được đo nồng độ GHB tăng cao trong dịch ối hoặc đánh giá mức độ hoạt động của enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase trong các tế bào thai.
Điều trị
Bác sĩ có thể sử dụng một số loại thuốc như carbamazepine hay levetiracetam nhằm ngăn ngừa, giảm thiểu và kiểm soát cơn động kinh hoặc các triệu chứng khác. Mặc dù axit valproic có thể làm giảm hoạt động của enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase, chúng được cân nhắc trong trường hợp người bệnh có các cơn co giật kéo dài. Các phương pháp điều trị có thể hữu ích bao gồm vật lý trị liệu, giáo dục đặc biệt, trị liệu ngôn ngữ và hoạt động trị liệu. Ngoài ra, người ta thường khuyến khích bệnh nhân và gia đình nên tư vấn di truyền.
Dạng di truyền
Thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Trường hợp thiếu enzyme succinic semialdehyde dehydrogenasedi truyền lặn do đột biến gen ALDH5A1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- 4-hydroxybutyric aciduria
- 4-hydroxybutyricaciduria
- Gamma-hydroxybutyric acidemia
- Gamma-hydroxybutyric aciduria
- SSADH deficiency
References
- Genetic Testing Information. Succinate-semialdehyde dehydrogenase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268631/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Succinic semialdehyde dehydrogenase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7695/succinic-semialdehyde-dehydrogenase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. SUCCINIC SEMIALDEHYDE DEHYDROGENASE DEFICIENCY; SSADHD. Retrieved November 29, 2023 from https://omim.org/entry/271980
- MedlinePlus. Succinic semialdehyde dehydrogenase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/succinic-semialdehyde-dehydrogenase-deficiency/
- National Organization for Rare Disorders. Succinic Semialdehyde Dehydrogenase Deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/succinic-semialdehyde-dehydrogenase-deficiency-2/