Giảm sản da khu trú
Giảm sản da khu trú (focal dermal hypoplasia) là bệnh di truyền ảnh hưởng chủ yếu đến da, xương, mắt và khuôn mặt. Khoảng 90% trường hợp mắc bệnh là nữ giới. Nam giới thường có các dấu hiệu và triệu chứng nhẹ hơn. Phần lớn bệnh nhân không bị ảnh hưởng đến trí não, tuy nhiên một số trường hợp thiểu năng trí tuệ đã được ghi nhận. Những biểu hiện bệnh khác nhau giữa mỗi người, tuy nhiên đa số người bệnh đều có bất thường về da.
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh có các bất thường về da từ khi sinh ra. Họ thường bị giảm sản da dẫn đến những vùng da mỏng, các bướu mỡ màu vàng hoặc hồng dưới da. Ngoài ra, bệnh nhân còn phát triển chứng bất sản lớp biểu bì, nổi rõ các tĩnh mạch trên da (giãn tĩnh mạch) và các vùng da với mức độ sắc tố bất thường (sẫm màu hoặc sáng hơn bình thường). Chúng có thể gây đau, ngứa, kích ứng hoặc nhiễm trùng.
Người bệnh có thể xuất hiện những mụn cóc, gọi là u nhú. Biểu hiện này không xuất hiện khi mới sinh mà phát triển theo tuổi tác. U nhú thường hình thành xung quanh lỗ mũi, môi, hậu môn và cơ quan sinh dục nữ. Một số trường hợp, u nhú xuất hiện trong cổ họng (thực quản, thanh quản) gây ra các vấn đề về nuốt, thở, khó ngủ cần được phẫu thuật cắt bỏ. Người bệnh thường có tóc thưa, dễ gãy rụng và móng tay, chân nhỏ, có gờ.
Nhiều trường hợp bị giảm sản trung bì dẫn đến các bất thường ở bàn tay và bàn chân bao gồm tật thiếu ngón, dính ngón hoặc giữa các ngón tay, chân có màng. Họ có thể phát triển hội chứng càng tôm hùm (ectrodactyly) khiến bàn tay hoặc bàn chân bị phân tách sâu, một số ngón bị thiếu và phần còn lại dính với nhau. Kết quả chụp X-quang của bệnh nhân cho thấy các vệt thay đổi mật độ xương gọi là osteopathia striata.
Ngoài ra, giảm sản da khu trú còn gây ra các tật về mắt bao gồm:
- Chứng mắt nhỏ
- Bất thường ống lệ
- Thiểu sản võng mạc, dây thần kinh thị giác
Võng mạc và thần kinh thị giác phát triển bất thường dẫn đến khoảng trống gọi là coloboma giác mạc. Những tật về mắt gây giảm thị lực, có thể gây mù lòa hoặc không.
Người bệnh có các đặc điểm trên khuôn mặt dị biệt như:
- Cằm nhọn
- Tai nhỏ
- Lỗ mũi có rãnh
- Khuôn mặt mất đối xứng
- Sứt môi, hở hàm ếch
Hơn nửa số trường hợp mắc bệnh bị bất thường men răng. Các vấn đề về thận và đường tiêu hóa có thể xảy ra nhưng hiếm gặp. Thận bị dính lại dẫn đến nhiễm trùng. Bất thường đường tiêu hóa gây thoát vị rốn dẫn đến các cơ quan nội tạng trong ổ bụng thoát qua lỗ trên thành bụng.
Độ phổ biến
Giảm sản da khu trú hiếm gặp, do đó hiện nay tỷ lệ mắc bệnh vẫn chưa được thống kê cụ thể.
Nguyên nhân
Đột biến gen PORCN gây giảm sản da khu trú. Gen PORCN cung cấp hướng dẫn tạo ra protein Wnt có chức năng điều chỉnh các protein khác. Protein Wnt tham gia vào nhiều đường tín hiệu điều chỉnh quá trình phát triển da, xương và các cấu trúc khác giai đoạn trước khi sinh.
Đột biến gen PORCN dẫn đến sản xuất protein PORCN mất chức năng. Nếu thiếu protein PORCN, protein Wnt không thể giải phóng khỏi tế bào, do đó nó không thể tham gia truyền tín hiệu. Các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau của giảm sản da khu trú bắt nguồn từ tín hiệu Wnt bất thường trong quá trình phát triển ban đầu.
Chẩn đoán
Chứng giảm sản da khu trú được chẩn đoán dựa trên các phát hiện lâm sàng bao gồm những biểu hiện ngoài da bất thường và dị tật chi đặc trưng. Xét nghiệm di truyền tìm các đột biến gen bằng mẫu máu hoặc niêm mạc miệng liên quan giúp xác nhận chẩn đoán.
Điều trị
Vùng da tổn thương lớn có thể gây đau, ngứa và dễ bị nhiễm trùng. Do đó, bác sĩ sử dụng băng vết thương và kem kháng sinh nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng thứ cấp. Kem dưỡng da hỗ trợ ngăn ngừa lở ngứa. Laser nhuộm xung hoặc liệu pháp quang động khác được chỉ định để kiểm soát tăng sinh mô hạt quá mức. U nhú có thể gây một số vấn đề hô hấp nếu xuất hiện ở khí quản hoặc thanh quản. U nhú thực quản được loại bỏ bằng phương pháp nội soi hoặc đốt sóng cao tần. U nhú đường thở (hạ hầu, amidan và khí quản) có thể được kiểm soát bằng phẫu thuật hoặc liệu pháp laser.
Suy giảm chức năng liên quan đến xương như dị tật ngón tay, ngón chân có thể cải thiện bằng liệu pháp vận động, thiết bị hỗ trợ hoặc can thiệp phẫu thuật.
Liệu pháp điều trị các tật về mắt dựa trên những bất thường cụ thể bao gồm:
- Chứng coloboma được điều trị thẩm mĩ bằng kính áp tròng
- Sử dụng kính râm khi hoạt đồng ngoài trời
- Mở rộng mí mắt đối với tật mắt nhỏ
- Phẫu thuật tạo hình mắt
- Đeo kính hỗ trợ thị lực
Ngoài ra, bong võng mạc có thể gây mù. Do đó, bệnh nhân nên khám sức khỏe định kỳ phòng ngừa biến chứng tiềm ẩn.
Bệnh nhân mắc chứng giảm sản da khu trú phát triển các vấn đề răng miệng. Họ cần tăng cường vệ sinh răng, chế độ ăn uống và chăm sóc nha khoa thường xuyên. Ngoài ra, bất thường cấu trúc và số lượng răng gây sai khớp cắn được thực hiện chỉnh nha để cải thiện. Miếng dán composite và các liệu pháp thẩm mỹ giúp khắc phục vẻ ngoài của răng.
Dạng di truyền
Chứng giảm sản da khu trú di truyền trội liên kết nhiễm sắc thể X. Đối với nữ giới (46,XX), đột biến một trong hai bản sao gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Trong giai đoạn đầu phát triển phôi của nữ giới, một trong hai nhiễm sắc thể X bị bất hoạt vĩnh viễn trong các tế bào soma (các tế bào không phải tế bào trứng và tinh trùng) nhằm đảm bảo con chỉ mang một bản sao nhiễm sắc thể X hoạt động. Trường hợp bất hoạt X lệch khiến hai nhiễm sắc thể X cùng hoạt động trong một số tế bào. Gen PORCN có thể được biểu hiện hoặc không dựa trên quá trình bất hoạt X. Người ta cho rằng sự phân bố các nhiễm sắc thể X hoạt động và bất hoạt dẫn đến khác biệt về mức độ nghiêm trọng chứng giảm sản da khu trú trên phụ nữ.
Đối với nam giới (46, XY), đột biến bản sao duy nhất gen PORCN trong mỗi tế bào thường gây lưu thai. Trường hợp nam giới mắc bệnh giảm sản da khu trú do đột biến hiện diện trong một số tế bào của cơ thể (bệnh thể khảm), họ thường biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng nhẹ hơn so với phụ nữ do những tế bào khác vẫn chứa gen PORCN bình thường.
Đặc điểm của bệnh liên kết nhiễm sắc thể X là người cha mắc bệnh không truyền gen đột biến cho con trai của họ mà truyền lại cho con gái. Phụ nữ bị giảm sản da khu trú truyền đặc điểm này lại cho cả con trai và con gái. Tuy nhiên bé trai thường tử vong sớm trong quá trình phát triển.
Khoảng 5% trường hợp thừa hưởng gen PORCN đột biến từ cha mẹ. Đối với nam giới, giảm sản da khu trú luôn là kết quả của đột biến mới và không di truyền.
Phòng ngừa
Người mẹ mang đột biến gen PORCN có 50% khả năng truyền gen gây bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Goltz syndrome
- Goltz-Gorlin syndrome
References
- Genetic Testing Information. Focal dermal hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0016395/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Focal dermal hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6457/focal-dermal-hypoplasia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. FOCAL DERMAL HYPOPLASIA. Retrieved April 05, 2023 from https://omim.org/entry/305600
- U.S National Library of Medicine. Focal dermal hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/focal-dermal-hypoplasia/
- DermNet. Focal dermal hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://dermnetnz.org/topics/focal-dermal-hypoplasia
- National Institute of Health. Focal Dermal Hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1543/
- National Organization for Rare Disorders. Focal Dermal Hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/focal-dermal-hypoplasia/
- Orphanet. Focal dermal hypoplasia. Retrieved April 05, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=2092
- Clements SE, Wessagowit V, Lai-Cheong JE, Arita K, McGrath JA. Focal dermal hypoplasia resulting from a new nonsense mutation, p.E300X, in the PORCN gene. J Dermatol Sci. 2008 Jan;49(1):39-42. doi: 10.1016/j.jdermsci.2007.09.004