Giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng
Người bị giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng (severe congenital neutropenia) có nguy cơ nhiễm trùng tái phát cao, lượng bạch cầu trung tính của họ thấp bất thường. Bạch cầu trung tính phụ trách phản ứng viêm và chống nhiễm trùng. Trẻ bị thiếu bạch cầu trung tính biểu triệu chứng rõ ngay sau sinh.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng dẫn đến nhiễm trùng tái phát thường xuyên từ giai đoạn sơ sinh bao gồm nhiễm trùng xoang, phổi và gan. Trẻ cũng có thể bị sốt và viêm nướu và da. Khoảng 40% trường hợp mắc bệnh bị loãng xương , do đó, xương giòn hơn và dễ gãy. Những bất thường về xương thường bắt đầu khi còn nhỏ cho đến tuổi trưởng thành.
Ảnh: Loãng xương
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Khoảng 20% người bệnh phát triển một số dạng ung thư máu, thường gặp là hội chứng loạn sản tủy hoặc bệnh bạch cầu giai đoạn thiếu niên. Một số trường hợp có thêm các vấn đề khác như co giật, chậm phát triển, bất thường về tim và bộ phận sinh dục.
Ảnh: Quá trình phát triển tế bào máu bất thường trong bệnh bạch cầu
Nguồn: joshya/Shutterstock.com
Độ phổ biến
Tỷ lệ giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng ước tính khoảng 1/200.000 người trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng có thể do đột biến nhiều gen gây ra. Những gen này nắm vai trò thiết yếu trong quá trình trưởng thành và biệt hóa chức năng của bạch cầu trung tính trong tủy xương . Bạch cầu trung tính bao quanh các tác nhân ngoại nhiễm (virus, vi khuẩn) rồi giải phóng các chất tiêu diệt chúng. Ngoài ra, bạch cầu trung tính sản sinh ra những chất khác giúp tăng cường phản ứng miễn dịch bảo vệ cơ thể.
Ảnh: Giải phẫu xương
Nguồn:© 2014 Terese Winslow LLC for the National Cancer Institute
Các đột biến gen gây ra bệnh dẫn đến sản xuất bạch cầu trung tính kém bền hoặc không hoạt động như bình thường. Một số đột biến gen dẫn đến các protein không ổn định tích tụ trong bạch cầu trung tính đến mức gây chết tế bào. Những đột biến gen khác ngăn chặn bạch cầu trung tính phát triển hoặc hoạt động bình thường. Do đó, loại bạch cầu này bị hạn chế khả năng phản ứng với các tín hiệu miễn dịch.
Khoảng một nửa số trường hợp mắc bệnh do đột biến gen ELANE gây ra. Hơn 10% số người mắc bệnh do đột biến gen HAX1. Đột biến những gen khác đóng vai trò nhỏ hình thành bệnh. Một phần ba số trường hợp vẫn chưa rõ nguyên nhân.
Chẩn đoán
Trường hợp nghi ngờ mắc bệnh khi có những biểu hiện như nhiễm trùng tái phát, loãng xương khi còn trẻ. Kết quả xét nghiệm máu cho thấy số lượng bạch cầu thấp bất thường. Xét nghiệm di truyền cũng có thể được thực hiện nhằm xác định đột biến gen cụ thể gây bệnh, từ đó xác định chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng. Mục tiêu điều trị chủ yếu tăng cường sản xuất tế bào bạch cầu và phòng ngừa nhiễm trùng. Một số loại thuốc có tác dụng kích thích sản xuất tế bào bạch cầu (vd filgrastim hay lenograstim) đồng thời cải thiện hệ miễn dịch. Những thuốc này được tiêm vào tĩnh mạch hoặc dưới da. Kháng sinh điều trị và ngăn ngừa nhiễm trùng được sử dụng tùy vào trường hợp cụ thể. Khi các phương pháp trên không hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định phương pháp ghép tủy. Ngoài ra, người bệnh cần chú ý hạn chế tiếp xúc với các chất gây nhiễm trùng, giữ vệ sinh tốt, kiểm tra sức khỏe thường xuyên.
Dạng di truyền
Phần lớn trường hợp giảm bạch cầu bẩm sinh dạng nặng xảy ra đơn lẻ và không có tiền sử bệnh trong gia đình. Một số trường hợp liên quan đến những đột biến gen cụ thể, tuy nhiên nhiều trường hợp không rõ nguyên nhân gây bệnh.
Bệnh do đột biến gen ELANE gây ra di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường . Do đó, một bản sao của gen bị đột biến trong mỗi tế bào đủ để gây ra những triệu chứng bệnh.
Ảnh: Sơ đồ di truyền gen trội từ cha mẹ sang con
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Bệnh do đột biến gen HAX1 gây ra di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường . Mỗi tế bào cần đủ hai bản sao gen bị đột biến mới biểu hiện bệnh. Phần lớn bệnh nhân có cả bố và mẹ đều mang một bản sao gen đột biến nhưng họ không biểu hiện những triệu chứng của bệnh này.
Ảnh: Sơ đồ di truyền gen lặn từ cha mẹ sang con
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Một số ít trường hợp, bệnh di truyền lặn liên kết X . Nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, do đó một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào đủ gây ra thiếu hụt bạch cầu trung tính và các triệu chứng nghiêm trọng khác của bệnh. Người cha bị bệnh không truyền tính trạng này cho con trai. Phụ nữ có hai nhiễm sắc thể X, đột biến tại một bản sao của gen thường gây ra các triệu chứng nhẹ.
Ảnh: Cơ chế di truyền gen lặn trên nhiễm sắc thể X
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Phòng ngừa
Bệnh có cơ chế di truyền phức tạp. Gia đình có thành viên mắc bệnh cần được kiểm tra sức khỏe định kỳ. Các cặp vợ chồng trước khi có kế hoạch sinh con cần tham khảo ý kiến bác sĩ di truyền để có phương pháp phòng ngừa phù hợp.
Trường hợp di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để đảm bảo 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Trường hợp di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh. Ngoài ra, trường hợp bệnh di truyền liên kết nhiễm sắc thể X khó phát hiện ở những phụ nữ mang gen lặn (chỉ biểu hiện triệu chứng nhẹ). Do đó, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động ngăn ngừa cho tương lai của con.
Các tên gọi khác
- Congenital agranulocytosis
- Congenital neutropenia
- Infantile genetic agranulocytosis
- Kostmann disease
- Kostmann's agranulocytosis
- Kostmann's syndrome
- Severe infantile genetic neutropenia
References
- Genetic Testing Information. Severe congenital neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1853118/
- Genetic Testing Information. X-linked severe congenital neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1845987/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. NEUTROPENIA, SEVERE CONGENITAL, 1, AUTOSOMAL DOMINANT. Retrieved April 11, 2023 from https://omim.org/entry/202700
- U.S National Library of Medicine. Severe congenital neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/severe-congenital-neutropenia/
- Boston Children's Hospital. Can gene editing cure severe congenital neutropenia? Retrieved April 11, 2023 from Can gene editing cure severe congenital neutropenia?
- Frontiers. Clinical, Laboratory, and Molecular Characteristics and Remission Status in Children With Severe Congenital and Non-congenital Neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2018.00305/full
- National Caner Institute. Definition of congenital neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/congenital-neutropenia
- National Organization for Rare Disorders. Severe Chronic Neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/severe-chronic-neutropenia/
- Orphanet. Severe congenital neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=42738
- Verywellhealth. Overview of Severe Congenital Neutropenia. Retrieved April 11, 2023 from https://www.verywellhealth.com/what-is-severe-congenital-neutropenia-3866351