Tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10)
Tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (2-methyl-3-hydroxybutyric acidemia hay HSD10) là bệnh di truyền ảnh hưởng đến hệ thần kinh, thị giác và tim. Mức độ biểu hiện các triệu chứng đối với bệnh nhân nam thường nghiêm trọng hơn so với nữ.
Biểu hiện lâm sàng
Phần lớn bé trai mắc bệnh HSD10 phát triển bình thường sau sinh. Sau đó, bệnh nhân nhanh chóng mất dần các kỹ năng đã học được bao gồm đi, đứng, ngồi (chứng thoái trào tiến triển). Bất thường xảy ra trong giai đoạn từ 1 đến 2 tuổi, trẻ thiểu năng trí tuệ nghiêm trọng và mất khả năng giao tiếp, vận động. Dạng bệnh này được phân vào loại bệnh HSD10 trẻ em (infantile type). Một số ít trường hợp bé trai mắc bệnh phát triển các vấn đề thần kinh nặng và mất khả năng vận động ngay từ khi sinh ra. Những bệnh nhân này thuộc dạng sơ sinh (neonatal type).
Một số biểu hiện thường gặp của bệnh HSD10 với bé trai bao gồm:
- Yếu cơ
- Co giật tái phát (động kinh)
- Mất thị lực
- Mệt mỏi
Bệnh cơ tim dẫn đến suy yếu tim cũng có thể xảy ra. Đây là nguyên nhân gây tử vong trên bệnh nhi nam mắc HSD10 mức độ nghiêm trọng. Nhiều trường hợp mắc bệnh không thể sống qua giai đoạn trẻ nhỏ.
Bé gái mắc HSD10 bị chậm phát triển và gặp trở ngại trong học tập do thiểu năng trí tuệ. Tuy nhiên, họ không mất dần các kỹ năng đã học được. Một số trường hợp mắc bệnh khởi phát các bất thường liên quan như động kinh, khó khăn trong vận động và mất thị giác. Bệnh nhân nữ thường có tuổi thọ bình thường.
Những triệu chứng của bệnh HSD10 có thể khởi phát sau khi trẻ ăn một số loại thực phẩm không thể tiêu hóa được. Giai đoạn nhịn ăn kéo dài hoặc các đợt nhiễm trùng và căng thẳng khác cũng gây ra những biểu hiện.
Độ phổ biến
Bệnh HSD10 là bất thường hiếm gặp. Người ta ước tính tỉ lệ mắc phải chưa đến 1/1000.000 người.
Nguyên nhân
Đột biến gen HSD17B10 gây ra bệnh HSD10. Gen HSD17B10 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein HSD10 trong ti thể—trung tâm sản xuất năng lượng bên trong tế bào.
Trong quá trình hoạt động, tế bào cần tổng hợp các protein. Trong quá trình này, những phân tử ARN vận chuyển (tRNA) đảm nhiệm vai trò làm mạch khuôn để lắp ghép các tiểu đơn vị (axit amin) tạo thành protein. Phần lớn các phản ứng xảy ra trong tế bào chất (môi trường bao quanh nhân tế bào). Tuy nhiên, một số ít protein được tổng hợp trong ti thể. Protein HSD10 tham gia tạo ra các phân tử ARN vận chuyển nhằm hỗ trợ quá trình sản xuất protein trong ti thể. Từ đó, ti thể có thể chuyển hóa thức ăn thành năng lượng cho tế bào sử dụng.
Đột biến gen HSD17B10 khiến protein HSD10 giảm số lượng, bất thường cấu trúc hoặc mất chức năng. Do đó, quá trình sản xuất ARN vận chuyển trong ti thể gián đoạn, dẫn đến tình trạng thiếu năng lượng. Các loại tế bào quan trọng bao gồm não, mắt và tim thiếu năng lượng, từ đó các biểu hiện của bệnh HSD10 khởi phát.
Chẩn đoán
Trong vòng 48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10) và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10), bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10) có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu được chẩn đoán dựa trên các biểu hiện lâm sàng bao gồm thiểu năng trí tuệ, thoái trào tiến triển, động kinh, yếu cơ. Phần lớn bệnh nhi được chỉ định xét nghiệm đo lường nồng độ axit hữu cơ trong nước tiểu hoặc các phân tử khác. Nồng độ các chất chuyển hóa isoleucine tăng cao (chủ yếu là 2-methyl-3-hydroxybutyric và tiglylglycine) kèm theo mức methylacetoacetate bình thường là dấu hiệu của bệnh HSD10. Bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Ngoài ra, bệnh cần được phân biệt với những bất thường tương tự khác như thiếu beta-ketothiolase hoặc các bệnh liên quan đến ti thể.
Phần lớn bệnh nhân HSD10 có tiên lượng xấu (tiến triển nghiêm trọng) đặc biệt đối với dạng sơ sinh. Tiên lượng cho những dạng và trường hợp khác chưa được xác định cụ thể.
Điều trị
Hiện nay, bệnh HSD10 chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn. Các biểu hiện và triệu chứng được điều trị nâng đỡ giảm nhằm cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Liệu pháp dinh dưỡng đặc biệt được áp dụng cho bệnh nhi bao gồm thực phẩm giàu năng lượng, hạn chế protein và bổ sung carnitine. Mục đích làm giảm các chất chuyển hóa isoleucine tích tụ trong máu và nước tiểu. Tuy nhiên, chế độ ăn này không khắc phục được các bất thường về trí tuệ. Người bệnh nên tránh dùng thực phẩm chứa axit valproic, vì axit này can thiệp quá trình chuyển hóa năng lượng của ti thể.
Trẻ mắc bệnh cần được cho ăn thường xuyên nhằm tránh các vấn đề có thể phát sinh do thiếu năng lượng. Ngoài ra, nhiễm trùng và bệnh truyền nhiễm khác cũng cần được phòng ngừa.
Dạng di truyền
Tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10) xảy ra do đột biến gen HSD17B10 di truyền trội liên kết nhiễm sắc thể giới tính X. Nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, do đó một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào đủ gây ra thiểu năng trí tuệ và các triệu chứng nghiêm trọng khác của bệnh. Người cha bị bệnh không truyền tính trạng này cho con trai. Đối với phụ nữ có hai nhiễm sắc thể X, đột biến tại một bản sao của gen HSD17B10 thường gây ra các triệu chứng nhẹ hoặc không biểu hiện bất thường.
Phòng ngừa
Tăng axit 2-methyl-3-hydroxybutyric máu (bệnh HDS10) di truyền liên kết X phức tạp nên khó phát hiện trên những phụ nữ mang gen bệnh cho đến khi họ sinh con. Để chủ động phòng ngừa, người mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- 17β-hydroxysteroid dehydrogenase type 10 deficiency
- 2-methyl-3-hydroxybutyric aciduria
- 2-methyl-3-hydroxybutyryl-CoA dehydrogenase deficiency
- 2M3HBA
- 3-hydroxy-2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency
- 3H2MBD deficiency
- HSD10 deficiency
- Hydroxyacyl-CoA dehydrogenase II deficiency
- MHBD deficiency
References
- Genetic Testing Information. HSD10 mitochondrial disease. Retrieved September 27, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C3266731/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. HSD10 disease. Retrieved September 27, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10716/hsd10-disease
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HSD10 MITOCHONDRIAL DISEASE; HSD10MD. Retrieved September 27, 2023 from https://omim.org/entry/300438
- U.S National Library of Medicine. HSD10 disease. Retrieved September 27, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/hsd10-disease/
- MalaCards. Hsd10 Mitochondrial Disease (HSD10MD). Retrieved September 27, 2023 from https://www.malacards.org/card/hsd10_mitochondrial_disease
- National Organization for Rare Disorders. HSD10 disease. Retrieved September 27, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/hsd10-disease/
- Orphanet. HSD10 disease. Retrieved September 27, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=391417
- Baby's First Test. 2-Methyl-3-Hydroxybutyric Acidemia. Retrieved September 27, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/2-methyl-3-hydroxybutyric-acidemia