Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase
Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase là bệnh di truyền hiếm gặp, bệnh gây ra các vấn đề với tuyến sinh dục và tuyến thượng thận. Tuyến sinh dục trực tiếp kiểm soát quá trình hình thành giới tính trong giai đoạn thai nhi và tuổi dậy thì. Tuyến thượng thận nằm ngay trên thận, nó điều hòa quá trình sản xuất hormone và nồng độ muối. Nếu các tuyến nội tiết này hoạt động bất thường, bệnh nhân sẽ thiếu lượng lớn hormone trong cơ thể bao gồm:
- Mineralocorticoid
- Glucocorticoid
- Hormone sinh dục
Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase là một trong những nhóm bệnh tăng sản tuyến thượng thận. Nhóm bệnh này thường làm giảm hoạt động sản xuất hormone, do đó quá trình phát triển và hình thành giới tính bị xáo trộn.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase được chia thành 3 nhóm bệnh khác nhau: mất muối, không mất muối và nhóm không điển hình. Trong nhóm bệnh mất muối, lượng hormone được sản xuất rất ít, nên phần lớn Na+ được đào thải theo đường nước tiểu. Na+ không được tái hấp thu vào máu khiến nồng độ Na+ trong máu thấp, do đó người bệnh gặp vấn đề về điện giải cũng như cân bằng nước cp1 thể nguy hiểm tính mạng. Ngược lại, người thuộc nhóm không mất muối vẫn có khả năng sản xuất đủ hormone để tái hấp thu Na+ tại thận. Trong nhóm bệnh không điển hình, người bệnh thường xuất hiện triệu chứng nhẹ và không mất muối.
Triệu chứng bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase thường không đồng nhất và khác nhau giữa các bệnh nhân. Trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có thể suy thượng thận cấp và tử vong khi còn nhỏ.
Nam giới
Nam giới mắc bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase thường gặp các vấn đề với hormone, nên họ có cơ quan sinh dục ngoài bất thường. Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, thông thường nam giới mắc bệnh thường không có khả năng sinh sản (vô sinh nam).
Những bất thường về cơ quan sinh dục trên nam giới bao gồm:
- Lỗ niệu đạo nằm dưới dương vật
- Cơ quan sinh dục ngoài không rõ ràng
Ảnh: Cơ quan sinh sản nam giới
Nguồn: Institut National Du Cancer
Nữ giới
Nữ giới mắc bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase gặp các vấn đề với tuyến sinh dục nhẹ hơn nam giới. Trường hợp bé gái mắc bệnh loại mất muối hoặc không điển hình thường khó phát hiện sớm cho đến khi trẻ đến tuổi dậy thì. Họ khó thụ thai nên khả năng sinh sản giảm.
Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Kinh nguyệt không đều
- Lông mu mọc sớm
- Lông rậm
Ảnh: Cấu trúc sinh dục nữ
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Độ phổ biến
Khoảng 60 trường hợp mắc bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase được ghi nhận trong các báo cáo y khoa nên đây là bệnh di truyền hiếm gặp. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa xác định được chính xác tỉ lệ mắc bệnh trên thực tế.
Nguyên nhân
Đột biến gen HSD3B2 gây ra bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase. Gen HSD3B2 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase (3β-HSD) cho quá trình hình thành tuyến sinh dục và tuyến thượng thận. Các tuyến nội tiết này tiết ra nhiều loại hormone quan trọng khác cho cơ thể như cortisol, aldosterone, androgen và estrogen. Trong đó, cortisol là hormone có chức năng duy trì mức đường huyết và năng lượng trong cơ thể nhằm ngăn tình trạng stress và ức chế viêm. Aldosterone là hormone giữ muối nhờ hoạt động tái hấp thu muối vào máu, từ đó lưu lượng máu và huyết áp được điều hòa. Androgen và estrogen là những hormone thiết yếu cho quá trình phát triển và sinh sản.
Đột biến gen HSD3B2 thay đổi axit amin đơn trong cấu trúc enzyme 3β-HSD nên enzyme bị giảm hoạt động. Các đột biến tạo ra phiên bản enzyme có chức năng nhưng với số lượng ít thường gây ra dạng bệnh ít nghiêm trọng hơn như nhóm không mất muối hoặc không điển hình. Trong khi, các đột biến khác tạo ra enzyme mất chức năng hoàn toàn gây ra bệnh mất muối nghiêm trọng. Tất cả các nhóm bệnh thiếu enzyme 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase đều ảnh hưởng đến quá trình tạo hormone và phát triển giới tính.
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm sinh hóa nhằm đánh giá nồng độ của vài hormone bao gồm:
- Cortisol
- 17-hydroxyprogesterone
- Huyết thanh dehydroepiandrosterone sulfate
- Delta4-androstenedione
- Testosterone
- Renin
Ngoài ra, xét nghiệm di truyền có thể được thực hiện nhằm phát hiện đột biến gen 3β-HSD.
Điều trị
Hiện nay, người ta chưa tìm ra phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase. Các liệu pháp chủ yếu hướng đến giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống cho bệnh nhân.
Người bệnh có thể tham khảo một số liệu pháp thay thế hormone trong những trường hợp cần thiết bao gồm:
- Liệu pháp steroid sinh dục: giúp hỗ trợ phát triển các đặc điểm sinh dục thứ cấp và điều hòa chu kỳ kinh nguyệt cho những bệnh nhân mắc các vấn đề với hệ sinh dục.
- Liệu pháp thay thế glucocorticoid: sử dụng cho trường hợp bệnh khởi phát muộn, kinh nguyệt không đều và vô sinh.
- Liệu pháp glucocorticoid, mineralocorticoid và steroids: sử dụng cho bệnh nhân thuộc nhóm mất nước.
- Thay thế hydrocortisone: giúp ngăn chặn androgen dư thừa trên trẻ dậy thì sớm và có thể điều chỉnh kinh nguyệt không đều, giảm rậm lông và mụn trứng cá trên phụ nữ trong độ tuổi dậy thì hoặc sau dậy thì.
Dạng di truyền
Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
Phần lớn trường hợp mắc bệnh thừa hưởng một đột biến gen từ cha hoặc mẹ cũng mang hội chứng. Những trường hợp còn lại do đột biến mới (de novo) trong quá trình hình thành tế bào sinh sản (trứng và tinh trùng) hoặc giai đoạn phát triển phôi. Bệnh nhân mang đột biến de novo thường không có tiền sử bệnh trong gia đình.
Phòng ngừa
Thiếu 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- BO syndrome
- BOR
- BOR syndrome
- BOS
- Branchio-oto-renal syndrome
- Branchio-otorenal dysplasia
- Branchio-otorenal syndrome
- Branchiootic syndrome
- Branchiootorenal dysplasia
- Branchiootorenal spectrum disorders
- Branchiootorenal syndrome
- Melnick-Fraser syndrome
References
- Genetic Testing Information. 3 beta-Hydroxysteroid dehydrogenase deficiency. Retrieved December 27, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342471/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Congenital adrenal hyperplasia due to 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase deficiency. Retrieved December 27, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/9152/3-beta-hydroxysteroid-dehydrogenase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ADRENAL HYPERPLASIA, CONGENITAL, DUE TO 3-BETA-HYDROXYSTEROID DEHYDROGENASE 2 DEFICIENCY. Retrieved December 27, 2023 from https://omim.org/entry/201810
- Frontiers. Genotype, Mortality, Morbidity, and Outcomes of 3β-Hydroxysteroid Dehydrogenase Deficiency in Algeria. Retrieved December 27, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fendo.2022.867073/full
- MedlinePlus. 3-beta-hydroxysteroid dehydrogenase deficiency. Retrieved December 27, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/3-beta-hydroxysteroid-dehydrogenase-deficiency/
- Medscape. 3-Beta-Hydroxysteroid Dehydrogenase Deficiency Medication. Retrieved December 27, 2023 from https://emedicine.medscape.com/article/920621-medication