Thiếu men 21-hydroxylase

Người bệnh có xu hướng phát triển sớm nhưng đến tuổi trưởng thành chiều cao của họ vẫn thấp hơn những thành viên khác trong gia đình. Ngoài ra, người bệnh bị suy giảm khả năng sinh sản. Nam giới hói đầu, nữ giới phát triển nhiều lông trên cơ thể và kinh nguyệt không đều.

Phần lớn người thiếu men 21-hydroxylase mất lượng lớn natri trong nước tiểu. Do đó, trẻ sơ sinh bú kém, sụt cân, mất nước và nôn mửa. Triệu chứng này làm tăng nguy cơ tử vong ở trẻ sơ sinh.

Phụ nữ mắc loại gây mất muối hoặc dạng nam hóa đơn giản thường có cơ quan sinh dục ngoài trông không rõ ràng. Nam giới có cơ quan sinh dục bình thường nhưng tinh hoàn nhỏ.

Ảnh: Cơ quan sinh dục nữ
Nguồn: 2009 Terese Winslow

Ảnh: Cấu trúc sinh dục nam
Nguồn: Terese Winslow

Một số trường hợp mắc bệnh loại không điển hình, người bệnh không biểu hiện triệu chứng nên bác sĩ khó chẩn đoán chính xác.

Tỷ lệ mắc bệnh của bệnh ước tính theo từng loại như sau:

• Loại mất muối và nam hóa đơn giản khoảng 1/15.000 trẻ sơ sinh
• Loại không điển hình khoảng 1/1000 người

Thiếu men 21-hydroxylase thuộc nhóm tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh làm suy giảm quá trình sản xuất hormone và ức chế quá trình phát triển giới tính. Thiếu men 21-hydroxylase là nguyên nhân gây ra khoảng 95% các trường hợp tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh.

Đột biến gen CYP21A2 gây thiếu men 21-hydroxylase. Gen CYP21A2 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme 21-hydroxylase trong tuyến thượng thận, enzyme này tham gia quá trình sản xuất hormone cortisol và aldosterone. Cortisol duy trì lượng đường trong máu, bảo vệ cơ thể khỏi căng thẳng và ức chế viêm nhiễm. Trong một số trường hợp, aldosterone giữ muối bằng cách điều chỉnh lượng muối giữ lại ở thận. Quá trình này ảnh hưởng đến mức chất lỏng trong cơ thể và huyết áp.

Khi thiếu 21-hydroxylase, các tiền chất tạo thành cortisol và aldosterone trong tuyến thượng thận được chuyển thành nội tiết tố nam. Dư thừa nội tiết tố nam khiến quá trình phát triển giới tính bất thường. Lượng aldosterone làm giảm khả năng giữ muối trong cơ thể, gây ra loại mất muối.

Lượng enzyme 21-hydroxylase bình thường trong cơ thể biểu thị mức độ nghiêm trọng của bệnh.

• Loại mất muối do đột biến gen CYP21A2 sản xuất enzyme mất chức năng hoàn toàn.
• Loại nam hóa đơn giản do đột biến gen CYP21A2 sản xuất enzyme chức năng thấp.
• Loại không điển hình do đột biến gen CYP21A2 sản xuất enzyme giảm một phần chức năng.

Trước sinh

Gia đình có tiền sử mắc bệnh thực hiện tầm soát cho thai nhi bằng cách đo nồng độ 17-OHP trong nước ối từ tam cá nguyệt thứ hai của thai kỳ hoặc xác định kiểu gen thông qua sinh thiết gai nhau (CVS) lấy ADN của thai nhi từ tuần 10-12.

Sau sinh

Bé gái thường được chẩn đoán ngay sau sinh khi có hiện tượng nam hóa phần cơ quan sinh dục ngoài. Dấu hiệu suy thượng thận thường xuất hiện trong tuần thứ hai sau sinh ở cả bé trai và bé gái. Chương trình sàng lọc sơ sinh tại hầu hết các nước châu Âu chẩn đoán bệnh khi sinh thông qua phân tích nồng độ 17-hydroxy-progesterone (17-OHP).

Thiếu men 21-hydroxylase được điều trị bằng liệu pháp thay thế hormone suốt đời nhằm giảm các triệu chứng suy tuyến thượng thận và kiểm soát hormone androgen.

Các liệu pháp thay thế hormone bao gồm:

• Hydrocortisone thay thế cho glucocorticoid (GC)
• 9 alpha-fludrocortisone thay thế mineralocorticoid (MC)

Tuy nhiên, liệu pháp này có thể gây ra biến chứng nếu dùng quá liều vd GC quá mức phát triển hội chứng Cushing, rối loạn chuyển hóa và tim mạch, thừa MC gây tăng huyết áp. Do đó, người bệnh cần thực hiện theo đúng hướng dẫn của bác sĩ.

Bệnh di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có cả bố và mẹ mang bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.

Thiếu enzyme 21-hydroxylase di truyền lặn, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động phòng ngừa cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khoẻ mạnh.

• CAH1
• Congenital adrenal hyperplasia 1
• Congenital adrenal hyperplasia due to 21 hydroxylase deficiency
• Adrenal hyperplasia, congenital, due to 21-hydroxylase deficiency
• CYP21 deficiency