Bệnh tự miễn là gì?
Cơ thể con người có khả năng chống lại các tác nhân xâm nhiễm từ bên ngoài (như vi khuẩn, virus,…) thông qua hệ miễn dịch. Hệ thống miễn dịch là một mạng lưới phức tạp gồm các tế bào và cơ quan đặc biệt có thể phân biệt protein bản thân với protein ngoại lai. Từ đó, hệ thống miễn dịch của cơ thể có thể phát hiện ra bất kỳ các protein nào không phải của bản thân và tấn công chúng.
Các rối loạn trong hoạt động của hệ thống miễn dịch khiến chúng không thể phân biệt được các protein của bản thân và quay sang tấn công các tế bào của cơ thể. Khi các tế bào khỏe mạnh trong cơ thể bị tấn công bởi hệ miễn dịch được gọi là bệnh tự miễn.
Biểu hiện lâm sàng
Có hơn 80 loại bệnh tự miễn ảnh hưởng đến nhiều bộ phận của cơ thể. Các bệnh tự miễn phổ biến như: hội chứng antiphospholipid, lupus ban đỏ, tiểu đường tuýp 1, viêm đại tràng, bệnh celiac, bệnh Crohn, vẩy nến, viêm khớp dạng thấp,...
Mặc dù có nhiều loại bệnh tự miễn khác nhau, tuy nhiên những người mắc bệnh thường có các triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng phổ biến của bệnh tự miễn bao gồm:
- Mệt mỏi
- Khó tập trung
- Đau và sưng khớp
- Các vấn đề về da
- Đau bụng và các vấn đề về tiêu hóa
- Sốt
- Viêm tuyến
Độ phổ biến
Bệnh tự miễn ảnh hưởng hơn 24 triệu người ở Hoa kỳ.
Một số bệnh tự miễn phổ biến hơn ở một số nhóm chủng tộc nhất định. Ví dụ, bệnh lupus ban đỏ ảnh hưởng đến nhiều người Mỹ gốc Phi và Tây Ban Nha hơn người da trắng.
Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác của các rối loạn tự miễn vẫn chưa được biết rõ. Trong khi những bệnh tự miễn dịch có thể di truyền trong gia đình, các nhà khoa học cho rằng những tác động của môi trường bên ngoài đóng vai trò rất lớn trong việc gây ra bệnh tự miễn.
Chế độ ăn uống
Chế độ ăn ít trái cây và rau củ nhưng có nhiều loại carbohydrate đã qua chế biến và tinh chế làm tăng nguy cơ mắc bệnh tự miễn.
Môi trường vô trùng ở trẻ nhỏ
Vì nhiều bậc cha mẹ lo ngại con của họ sẽ bị nhiễm trùng, họ thường sử dụng chất khử trùng và chất tẩy rửa để diệt vi khuẩn. Tuy nhiên, những sản phẩm này có thể làm tăng nguy cơ dị ứng, hen suyễn và các rối loạn tự miễn dịch khác ở trẻ em. Ngoài ra, nhiễm một số loại vi khuẩn trong giai đoạn đầu đời có thể ngăn ngừa một số bệnh tự miễn sau này.
Vaccine
Một số nghiên cứu cho rằng việc tiếp xúc với một số loại vaccine làm tăng nguy cơ mắc các bệnh rối loạn tự miễn dịch như bệnh lupus ban đỏ. Vaccine hoạt động bằng cách "đánh lừa" hệ thống miễn dịch nhầm tưởng cơ thể bị nhiễm trùng. Tuy nhiên, một số vaccine có thể vô tình gây ra hiện tượng tự miễn dịch do kích thích quá mức phản ứng miễn dịch. Ngoài ra, một số thành phần bổ trợ vaccine như nhôm và thủy ngân cũng có thể gây ra bệnh tự miễn ở một số người.
Tổn thương ty thể
Ty thể là là các bào quan nhỏ có trong hầu hết các tế bào của cơ thể, chịu trách nhiệm sản xuất năng lượng cần thiết cho các hoạt động của tế bào. Ty thể rất nhạy cảm với stress oxy hóa và viêm nhiễm. Do đó, khi ty thể bị tổn thương, các tế bào mà chúng cung cấp năng lượng sẽ không hoạt động bình thường. Các nhà khoa học cho rằng tổn thương ty thể do viêm cũng góp phần vào sự phát triển của các rối loạn tự miễn.
Rối loạn nhịp sinh học
Nhịp sinh học là nhịp điệu hàng ngày tự nhiên của cơ thể. Chúng kiểm soát thời gian thức dậy, thời điểm cơ thể sản xuất hormone, thời gian đói hoặc cảm thấy buồn ngủ. Khi nhịp sinh học không đều và giấc ngủ kém có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tự miễn. Các vấ đề về rối loạn giấc ngủ có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tự miễn dịch như viêm khớp dạng thấp, lupus, và bệnh tiểu đường tuýp 1 lên tới 47%.
Ô nhiễm không khí, thuốc trừ sâu, độc tố
Tiếp xúc với các tác nhân gây ra từ môi trường như chất ô nhiễm không khí, thuốc trừ sâu, vi nhựa và các chất độc khác làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển các bệnh tự miễn dịch.
Chẩn đoán
Chưa có xét nghiệm riêng lẻ nào có thể chẩn đoán các bệnh tự miễn. Kết quả chẩn đoán dựa vào các kết quả xét nghiệm kết hợp với các triệu chứng và tình trạng sức khỏe của người bệnh.
Các xét nghiệm có thể được thực hiện để chẩn đoán rối loạn tự miễn dịch bao gồm:
- Xét nghiêm ANA. Xét nghiệm kiểm tra sự hiện diện của kháng thể kháng nhân trong máu. Kháng thể kháng nhân là loại kháng thể tấn công vào tế bào khỏe mạnh của cơ thể. Nếu kháng thể kháng nhân được phát hiện, có nghĩa là người đó có khả năng mắc bệnh tự miễn.
- Công thức máu toàn bộ (CBC). xét nghiệm đo kích thước, số lượng và sự trưởng thành của các tế bào máu trong một lượng máu cụ thể. Hai xét nghiệm quan trọng là: số lượng bạch cầu (WBC), đo số lượng tế bào bạch cầu hiện có và hematocrit, đo số lượng tế bào hồng cầu hiện có.
- Protein phản ứng C (CRP). Xét nghiệm đo lượng protein đặc biệt được tạo ra trong gan. Mức CRP tăng cao khi có tình trạng viêm nghiêm trọng trong cơ thể.
- Tốc độ lắng hồng cầu (ESR). Xét nghiệm đo tốc độ tế bào hồng cầu rơi xuống đáy ống nghiệm. Nếu tốc độ lắng của tế bào nhanh hơn bình thường, cho thấy tình trạng viêm nhiễm trong cơ thể.
- Xét nghiệm bổ thể: xét nghiệm đo số lượng của các protein bổ thể trong máu.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI). Sử dụng kết hợp nam châm lớn, tần số vô tuyến và máy tính để tạo ra hình ảnh chi tiết về các cơ quan, xương và mô của cơ thể.
- Siêu âm: sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh của các cấu trúc bên trong cơ thể.
Điều trị
Mặc dù không có cách để chữa trị các bệnh tự miễn, nhưng tình trạng bệnh có thể được kiểm soát trong từng trường hợp. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Sử dụng thuốc không kê đơn cho các triệu chứng nhẹ, như aspirin và ibuprofen để giảm đau nhẹ.
- Thuốc ức chế miễn dịch: Một số loại thuốc có thể ngăn chặn hoạt động của hệ thống miễn dịch.
- Vật lý trị liệu: giúp cử động nếu xương, khớp hoặc cơ bị ảnh hưởng.
- Phẫu thuật: điều trị tắc nghẽn ruột trong trường hợp bệnh Crohn.
- Thay thế các chất quan trọng mà cơ thể không thể tự sản xuất được như bệnh tiểu đường cần phải tiêm insulin để điều chỉnh lượng đường trong máu, thay thế hormone tuyến giáp phục hồi mức độ hormone tuyến giáp ở những người có tuyến giáp hoạt động kém.
Dạng di truyền
Mặc dù những người mắc bệnh tự miễn có thể di truyền trong gia đình, tuy nhiên kiểu di truyền vẫn chưa được biết rõ. Ngoài ra, các tác động của môi trường bên ngoài cũng góp phần gây ra bênh tự miễn.
Phòng ngừa
Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại
Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí đô thị hoặc thuốc trừ sâu nông nghiệp có thể tăng gấp đôi nguy cơ mắc các bệnh rối loạn tự miễn dịch như lupus và viêm khớp dạng thấp. Do đó, nếu đang sống ở khu vực thành thị hoặc vùng nông thôn xung quanh các trang trại sử dụng thuốc trừ sâu, lựa chọn tốt nhất để ngăn ngừa bệnh tự miễn dịch có thể là chuyển đến một địa điểm khác.
Chế độ ăn uống lành mạnh
Các thực phẩm như dầu ô liu và các loại rau xanh có tác dụng giảm viêm và giảm nguy cơ mắc bệnh tự miễn dịch. Ngoài ra, nghệ, thức ăn cay, sô cô la và rượu vang đỏ ở mức vừa phải cũng làm giảm nguy cơ rối loạn tự miễn dịch.
Duy trì cân nặng hợp lý
Thừa cân hoặc béo phì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh miễn dịch như viêm khớp dạng thấp, đa xơ cứng, bệnh vẩy nến và viêm ruột. Do đó, để giảm nguy cơ mắc bệnh, ngoài chế đệ ăn uống lành mạnh cũng cần có một chế độ luyện tập thể chất hợp lý.
Ngủ đủ giấc
Có thể nâng cao chất lượng giấc ngủ và giảm nguy cơ mắc bệnh tự miễn bằng cách ngủ đủ tám tiếng mỗi ngày và tránh nhìn màn hình 2-3 giờ trước khi đi ngủ.
References
- National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. Autoimmune diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://www.niams.nih.gov/health-topics/autoimmune-diseases
- Gluten Intolerance Group. Associated Autoimmune Diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://gluten.org/2019/10/17/associated-autoimmune-diseases/
- U.S National Library of Medicine. Autoimmune disorders. Retrieved April 27, 2021 from https://medlineplus.gov/ency/article/000816.htm
- Department of Health and Human Services, Office on Women's Health. Autoimmune diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/autoimmune-diseases
- U.S. National Library of Medicine. Autoimmune Diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://medlineplus.gov/autoimmunediseases.html
- Jojns Hopkins Medicine. What Are Common Symptoms of Autoimmune Disease? Retrieved April 27, 2021 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/what-are-common-symptoms-of-autoimmune-disease
- National Institute of Environmental Health Sciences. Autoimmune Diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://www.niehs.nih.gov/health/topics/conditions/autoimmune/index.cfm
- Healthdirect. Overview of autoimmune diseases. Retrieved April 27, 2021 from https://www.healthdirect.gov.au/autoimmune-diseases
- BetterHealth Channel. Autoimmune disorders. Retrieved April 27, 2021 from https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/autoimmune-disorders
- Boston Children's Hospital. Autoimmune Diseases | Diagnosis & Treatment. Retrieved April 27, 2021 from https://www.childrenshospital.org/conditions-and-treatments/conditions/a/autoimmune-diseases/diagnosis-and-treatment