Suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh
Chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh (X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection, and neoplasia) ảnh hưởng đến tế bào T của hệ miễn dịch. Khi các tác nhân bên ngoài như virus, vi khuẩn và nấm xâm nhập vào cơ thể, tế bào T sẽ được kích hoạt chống lại tác nhân xâm nhiễm để ngăn ngừa nhiễm trùng và bệnh tật.
Đối với người bệnh, cơ thể không sản xuất đủ tế bào T hoặc tế bào bị giảm chức năng dẫn đến bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch và thường xuyên bị nhiễm trùng. Bệnh xuất hiện trên nam giới nhiều hơn so với nữ.
Biểu hiện lâm sàng
Nam giới mắc chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh sẽ xuất hiện những dấu hiệu như sau:
Bên cạnh đó, người bệnh dễ bị nhiễm virus Epstein-Barr (EBV). Đây là loại virus rất phổ biến, khoảng 90% dân số trên thế giới đã từng bị nhiễm Epstein-Barr. Sau lần nhiễm đầu tiên, virus Epstein-Barr bị kiểm soát bởi tế bào T nên chúng tồn tại trong cơ thể người dưới dạng tiềm ẩn (không hoạt động).
Đối với người bệnh, tế bào T suy giảm chức năng dẫn đến virus Epstein-Barr hoạt động quá mức và tiến triển thành ung thư hạch (u lympho). Từ “u tân sinh” trong tên bệnh đề cập đến dạng u lympho này. “U tân sinh” là thuật ngữ chung chỉ sự phát triển bất thường của mô. Bệnh nhân bị nhiễm virus thường không biểu hiện triệu chứng cho đến khi họ phát triển ung thư hạch.
Ảnh: Cấu trúc tai bình thường
Nguồn: Blamb/Shutterstock.com
Ảnh: Giải phẫu hệ hô hấp
Nguồn: ©2006 Terese Winslow LLC for the National Cancer Institute
Độ phổ biến
Chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh là bệnh hiếm gặp. Hiện nay, người ta mới ghi nhận một số trường hợp và chưa có thống kê cụ thể tỉ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen MAGT1 gây ra chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein có chức năng vận chuyển ion magie tích điện dương (Mg2+) vào một số tế bào T nhất định như T CD8+. Quá trình này giúp kiểm soát những tác nhân xâm nhiễm có nguồn gốc từ virus như Epstein-Barr. Khi virus từ bên ngoài xâm nhập vào cơ thể, magie sẽ tham gia kích hoạt phản ứng của tế bào T nhằm chống lại những tác nhân này.
Bên cạnh đó, người ta nhận thấy protein vận chuyển magie cũng tham gia vào hoạt động sản xuất một loại tế bào T khác là T CD4+ (tế bào T hỗ trợ) trong tuyến ức. Tế bào này hỗ trợ chức năng cho hệ miễn dịch bằng cách giải phóng cytokine lympho T, từ đó ức chế hoặc điều hòa các đáp ứng miễn dịch.
Gen MAGT1 đột biến khiến protein vận chuyển magie suy giảm chức năng, từ đó lượng magie đi vào tế bào T giảm theo. Do đó, gián đoạn xảy ra trong phản ứng kích hoạt tế bào T để kiểm soát hoạt động của virus Epstein-Barr và nhiều bệnh nhiễm trùng khác. Nhiễm virus Epstein-Barr không được kiểm soát sẽ làm tăng nguy cơ phát triển thành ung thư hạch. Ngoài ra, quá trình sản xuất tế bào T hỗ trợ cũng bị ảnh hưởng. Đây có thể là nguyên nhân khiến người bệnh thiếu tế bào T, từ đó góp phần tăng khả năng mắc bệnh nhiễm trùng.
Chẩn đoán
Người mắc chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh có tỉ lệ tử vong do ung thư hạch khá cao, do đó phát hiện sớm và điều trị kịp thời giúp giảm tỉ lệ này. Một số dấu hiệu nghi ngờ với nam giới như thường xuyên mắc bệnh mãn tính không rõ nguyên nhân, tăng virus Epstein-Barr trong máu, lách to và tiền sử gia đình có người mắc bệnh.
Một số xét nghiệm chẩn đoán bao gồm:
Kiểm tra số lượng virus Epstein-Barr trong máu
Khi bị bệnh, virus Epstein-Barr trong máu sẽ tăng cao không rõ nguyên nhân và lách to. Đây là triệu chứng nên lưu ý để chẩn đoán bệnh.
Kiểm tra nồng độ tế bào lympho B
Khi mắc bệnh, tỉ lệ tế bào T CD4:CD8 giảm (<1,3) trong khi lượng tế bào lympho B tăng cao. Rối loạn gammaglobulin máu hoặc phản ứng kích thích tế bào lympho T bị khiếm khuyết.
Xét nghiệm di truyền
Trường hợp người thân trong gia đình có tiền sử mắc bệnh, bác sĩ có thể chỉ định làm xét nghiệm di truyền để phát hiện đột biến gen MAGT1.
Điều trị
Sau khi chẩn đoán, người bệnh được điều trị cá nhân hóa dựa trên các biểu hiện lâm sàng. Tùy thuộc vào triệu chứng mà có những liệu pháp chữa bệnh khác nhau như:
Điều trị bằng Mg2+
Thông thường, người bệnh được chỉ định bổ sung Mg2+. Mg2+ được bổ sung dưới dạng uống sẽ có tác dụng phụ là tiêu chảy nhưng không nghiêm trọng. Tuy nhiên, không nên sử dụng phương pháp này đối với những bệnh nhân bị suy giảm chức năng thận do nồng độ Mg2+ trong huyết thanh được thận điều hòa.
Ảnh: Thận và tuyến thượng thận
Nguồn: National Cancer Institue
Thay thế globulin miễn dịch hoặc điều trị dự phòng bằng kháng sinh
Phương pháp này được sử dụng đối với bệnh nhân bị hạ đường huyết hoặc không đáp ứng với vaccine.
Liệu pháp loại bỏ tế bào B
Phương pháp này sử dụng kháng thể CD20 rituximab để loại bỏ tế bào B. Tuy nhiên rituximab không loại bỏ hoàn toàn tế bào CD20+ B trong các mô. Đồng thời, chúng không ngăn chặn được sự phát triển của những tế bào lympho tăng sinh bất thường.
Liệu pháp tế bào T đặc hiệu
Trong phương pháp này, tế bào T của bệnh nhân được thu thập rồi biến đổi để tấn công đặc hiệu virus Epstein-Barr. Sau khi được chỉnh sửa, tế bào T được tiêm lại vào cơ thể người bệnh nhằm giúp hệ miễn dịch tăng khả năng chống lại virus. Mặc dù phương pháp này có thể giúp hệ miễn dịch của bệnh nhân được cải thiện, tế bào T không thể khôi phục hoàn toàn khả năng tiêu diệt virus Epstein-Barr như bình thường.
Dạng di truyền
Chứng suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Suy giảm miễn dịch liên-kết-X với khiếm khuyết magie, nhiễm virus Epstein-Barr và u tân sinh di truyền lặn do đột biến gen MAGT1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- XMEN
- Immunodeficiency, X-linked, with magnesium defect, epstein-barr virus infection, and neoplasia
- CID due to MAGT1 deficiency
- Combined immunodeficiency due to MAGT1 deficiency
- X-linked magnesium deficiency with Epstein-Barr virus infection and neoplasia
References
- Genetic Testing Information. X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection and neoplasia. Retrieved November 02, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C3275445/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection and neoplasia. Retrieved November 02, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10907/x-linked-immunodeficiency-with-magnesium-defect-epstein-barr-virus-infection-and-neoplasia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. IMMUNODEFICIENCY, X-LINKED, WITH MAGNESIUM DEFECT, EPSTEIN-BARR VIRUS INFECTION, AND NEOPLASIA; XMEN. Retrieved November 02, 2023 from https://omim.org/entry/300853
- U.S National Library of Medicine. X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection, and neoplasia. Retrieved November 02, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/x-linked-immunodeficiency-with-magnesium-defect-epstein-barr-virus-infection-and-neoplasia/
- DermNet NZ. Epstein–Barr virus-associated lymphoproliferative disorders. Retrieved November 02, 2023 from https://dermnetnz.org/topics/epsteinbarr-virus-associated-lymphoproliferative-disorders
- Frontiers. Further Delineation of the Spectrum of XMEN Disease in Six Chinese Pediatric Patients. Retrieved November 02, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2022.768000/full
- MalaCards. mmunodeficiency, X-Linked, with Magnesium Defect, Epstein-Barr Virus Infection, and Neoplasia (XMEN). Retrieved November 02, 2023 from https://www.malacards.org/card/immunodeficiency_x_linked_with_magnesium_defect_epstein_barr_virus_infection_and_neoplasia
- National Institute of Health. X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection, and neoplasia disease: a combined immune deficiency with magnesium defect. Retrieved November 02, 2023 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25313976/
- National Organization for Rare Disorders. X-linked immunodeficiency with magnesium defect, Epstein-Barr virus infection and neoplasia. Retrieved November 02, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/x-linked-immunodeficiency-with-magnesium-defect-epstein-barr-virus-infection-and-neoplasia/