Hội chứng Hennekam
Hội chứng Hennekam là bệnh di truyền gây ra bất thường hệ bạch huyết—mạng lưới vận chuyển dịch bạch huyết và các tế bào miễn dịch đi khắp cơ thể.
Biểu hiện lâm sàng
Dấu hiệu và triệu chứng chính của hội chứng Hennekam là các mạch bạch huyết mở rộng bất thường (lymphangiectasia) chủ yếu tại ruột. Những mạch này bị sưng và tắc nghẽn do tích tụ chất lỏng (phù bạch mạch ). Ngoài ra, bệnh nhân còn có khuôn mặt dị biệt.
Ảnh: Phù bạch mạch
Nguồn: Medlineplus.gov
Giãn mạch bạch huyết cản trở dòng bạch huyết lưu thông nên có thể làm vỡ mạch. Trong ruột, mạch vỡ cản trở quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng, chất béo và protein.
Tích tụ dịch bạch huyết còn gây ra một số vấn đề như:
- Tràn dịch dưỡng chấp màng bụng
- Bất thường thận, tuyến giáp, màng phổi
- Các vấn đề về màng ngoài tim và da
Giãn mạch bạch huyết khởi phát ngay sau sinh và thường ảnh hưởng đến mặt, tay và chân. Phần lớn triệu chứng xuất hiện một bên của cơ thể và tiến triển nghiêm trọng theo thời gian. Giai đoạn trước sinh, trẻ có thể tích tụ nhiều dịch trong cơ thể dẫn đến chứng phù thai.
Bệnh nhân có đặc điểm gương mặt dị biệt bao gồm:
- Mặt phẳng
- Mắt sưng và khoảng cách hai mắt xa nhau
- Tai nhỏ
- Miệng nhỏ, nướu răng phì đại
- Tật đầu nhỏ
- Dị tật dính khớp sọ
Ngoài ra, trẻ mắc bệnh bị thiểu năng trí tuệ từ nhẹ đến nặng. Tuy nhiên, một số ít trẻ có trí thông minh bình thường. Nhiều trường hợp mắc hội chứng Hennekam bị chậm phát triển, dị tật cong hoặc dính ngón tay.
Ảnh: Khoảng cách giữ hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Tật đầu nhỏ
Nguồn: Centers for Disease Control and Prevention
Ảnh: Nướu phì đại
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Những bất thường khác do hội chứng Hennekam gây ra:
- Thiếu máu do lượng sắt quá ít
- Đa lách
- Thận lạc chỗ
- Dị tật bộ phận sinh dục
- Thoát vị cuống rốn
- Bất thường tim
- Mất thính lực
- Lõm lồng ngực bẩm sinh
- Vẹo cột sống
- Chân khoèo (hai bàn chân hướng vào trong)
Ảnh: Chân khoèo
Nguồn: Medlineplus.gov
Ảnh:Cột sống bình thường và cột sống bị vẹo.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Các triệu chứng của hội chứng Hennekam biểu hiện khác nhau giữa từng người, ngay cả trong một gia đình. Tuổi thọ của bệnh nhân phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của biểu hiện. Họ có thể tử vong trong giai đoạn trẻ nhỏ hoặc sống đến tuổi trưởng thành.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc hội chứng Hennekam chưa được thống kê cụ thể. Khoảng 50 trường hợp đã được ghi nhận trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen CCBE1 hoặc FAT4 gây ra hội chứng Hennekam. Gen CCBE1 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein hiện diện trong chất nền ngoại bào—môi trường phức tạp bao gồm nhiều protein và các phân tử khác bên ngoài tế bào. Protein CCBE1 tham gia vào quá trình biệt hóa và di chuyển của các nguyên bào bạch huyết. Những nguyên bào nãy sẽ biệt hóa thành biểu mô của mạch bạch huyết.
Gen FAT4 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein chưa rõ chức năng. Người ta cho rằng protein FAT4 tham gia vào quá trình phân cực tế bào (xác định vị trí vật chất trong tế bào).
Đột biến gen CCBE1 làm thay đổi cấu trúc không gian và mất chức năng của protein. Protein bất thường dẫn đến biểu mô mạch bạch huyết không được hình thành. Từ đó, hệ thống mạch bạch huyết trên khắp cơ thể bị giãn và sưng phù gây khởi phát các triệu chứng của hội chứng Hennekam. Bất thường mạch bạch huyết trong giai đoạn trước sinh khiến thai nhi mất cân bằng nội môi, chậm phát triển và khuôn mặt dị biệt.
Đột biến gen FAT4 khiến protein FAT4 giảm chức năng. Do đó, quá trình phát triển hệ bạch huyết bị gián đoạn rồi gây ra hội chứng dù cơ chế vẫn chưa rõ ràng.
Đột biến gen CCBE1 và FAT4 gây ra hơn nửa số trường hợp mắc hội chứng. Những trường hợp còn lại chưa xác định được nguyên nhân.
Chẩn đoán
Hội chứng Hennekam thường được chẩn đoán dựa trên các biểu hiện lâm sàng. Bệnh nhân bị giãn mạch bạch huyết, khuôn mặt dị biệt, thiểu năng trí tuệ và bất thường một số cơ quan khác.
Những xét nghiệm hình ảnh bổ sung nhằm phát hiện các bất thường hệ bạch huyết bao gồm:
- Chụp X-quang
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI)
- Siêu âm bụng
Ngoài ra, xét nghiệm di truyền xác định các đột biến gen liên quan có thể chẩn đoán khoảng 25% số trường hợp mắc hội chứng.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng Hennekam. Các liệu pháp giúp giảm nhẹ các triệu chứng, cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Điều trị thể chất toàn diện bằng vật lý trị liệu có thể được chỉ định. Đối với giãn và phù mạch bạch huyết, thoát dịch hoàn chỉnh kết hợp dẫn lưu hệ bạch huyết bằng tay là phương pháp điều trị tối ưu. Trường hợp phù hạch bạch huyết nghiêm trọng đến mức mất chức năng có thể cần phẫu thuật.
Dạng di truyền
Hội chứng Hennekam di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn do đột biến gen CCBE1 hoặc FAT4, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Generalized lymphatic dysplasia
- Hennekam lymphangiectasia-lymphedema syndrome
- Intestinal lymphagiectasia-lymphedema-mental retardation syndrome
- Lymphedema-lymphangiectasia-intellectual disability syndrome
References
- Genetic Testing Information. Hennekam lymphangiectasia-lymphedema syndrome 1. Retrieved 09 June 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C4012050/?_ga=2.173044131.1277795826.1686216280-1635318420.1684225451
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Hennekam syndrome. Retrieved 09 June 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/3318/hennekam-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HENNEKAM LYMPHANGIECTASIA-LYMPHEDEMA SYNDROME 1; HKLLS1. Retrieved 09 June 2023 from https://omim.org/entry/235510
- U.S National Library of Medicine. Hennekam syndrome. Retrieved 09 June 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/hennekam-syndrome/#resources
- Cleveland Clinic. Lymphatic System. Retrieved 09 June 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/21199-lymphatic-system
- Frontiers. CCBE1 in Cardiac Development and Disease. Retrieved 09 June 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2022.836694/full
- MalaCards. Hennekam Syndrome. Retrieved 09 June 2023 from https://www.malacards.org/card/hennekam_syndrome
- MSD Manuals. Intestinal Lymphangiectasia. Retrieved 09 June 2023 from https://www.msdmanuals.com/home/digestive-disorders/malabsorption/intestinal-lymphangiectasia
- National Organization for Rare Disorders. Hennekam syndrome. Retrieved 09 June 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/hennekam-syndrome/