Hội chứng Rabson-Mendenhall
Hội chứng Rabson-Mendenhall (Rabson-Mendenhall syndrome) là bệnh di truyền hiếm gặp, người bệnh kháng insulin nghiêm trọng. Trong đó, các mô và cơ quan không phản ứng đúng với hormone insulin. Insulin có tác dụng điều chỉnh mức đường huyết bằng cách vận chuyển glucose vào tế bào để tạo năng lượng.
Ảnh: Insulin
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Phổ bệnh kháng insulin nghiêm trọng do di truyền bao gồm hội chứng Donohue, hội chứng Rabson-Mendenhall và hội chứng kháng insulin loại A. Hội chứng Rabson-Mendenhall có mức độ nghiêm trọng trung bình giữa hội chứng Donohue (thường gây tử vong trước 2 tuổi) và hội chứng kháng insulin loại A (thường không được chẩn đoán cho đến tuổi vị thành niên). Người mắc hội chứng Rabson-Mendenhall phát triển các dấu hiệu và triệu chứng sớm vào khoảng 15 tuổi. Họ có thể tử vong do biến chứng liên quan đến tiểu đường như nhiễm toan ceton.
Biểu hiện lâm sàng
Tình trạng kháng insulin làm suy yếu cơ chế điều chỉnh lượng đường trong máu, dẫn đến bệnh tiểu đường. Lượng đường trong máu người bệnh có thể cao đến mức nguy hiểm.
Ngoài ra, kháng insulin cũng ảnh hưởng đến quá trình phát triển của nhiều bộ phận. Trẻ nhẹ cân ngay từ trong thai kỳ và chậm phát triển sau sinh.
Trẻ lớn hơn biểu hiện rõ các đặc điểm như:
- Thiếu mô mỡ dưới da
- Teo cơ
- Bất thường răng miệng
- Nhiều lông
- Đa nang buồng trứng (nữ giới)
- Phì đại một số cơ quan (núm vú, cơ quan sinh dục, thận, tim)
Phần lớn người bệnh mắc phải bệnh gai đen với da ở các nếp gấp trên cơ thể dày và sẫm màu. Các đặc điểm nổi bật trên khuôn mặt của người bệnh bao gồm đôi mắt lồi và cách xa nhau , mũi rộng, tai thấp và lớn.
Ảnh: Khoảng cách giữ hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc hội chứng Rabson-Mendenhall ước tính 1/1.000.000 người trên toàn thế giới. Hơn 50 trường hợp đã được ghi nhận trong các tài liệu y khoa.
Nguyên nhân
Đột biến gen INSR gây ra hội chứng Rabson-Mendenhall. Gen INSR cung cấp hướng dẫn tạo ra protein thụ thể insulin trên màng tế bào. Sau đó, thụ thể liên kết với insulin lưu thông trong máu rồi kích hoạt các đường tín hiệu điều khiển chức năng tế bào.
Đột biến gen INSR gây ra hội chứng Donohue làm suy giảm số lượng hoặc phá vỡ chức năng của thụ thể insulin trên màng tế bào. Insulin không liên kết với thụ thể không thực hiện chức năng với tế bào và mô. Từ đó, quá trình phát triển của người bệnh bị ảnh hưởng.
Chẩn đoán
Chẩn đoán hội chứng Rabson-Mendenhall dựa trên ba yếu tố gồm biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm sinh hóa và di truyền. Trẻ mắc bệnh bị chậm phát triển trước và sau sinh là biểu hiện lâm sàng đặc trưng của bệnh. Ngoài ra, trẻ có hình dạng và khuôn mặt dị biệt kèm theo thiếu mô mỡ dưới da. Những phát hiện sinh hóa phổ biến trên trẻ sơ sinh mắc hội chứng Rabson-Mendenhall bao gồm hạ đường huyết lúc đói, nồng độ insulin, C-peptide và đường trong máu tăng sau khi ăn. C-peptide là polypeptide tạo ra cùng với insulin từ tuyến tụy. Hai chất này có lượng bằng nhau nhưng C-peptide bền và ổn định hơn, do đó nó được dùng để đánh giá nồng độ insulin trong máu. Xét nghiệm di truyền phân tử phát hiện đột biến liên quan trên gen INSR giúp khẳng định các kết quả chẩn đoán. Tuy nhiên, quá trình chẩn đoán bệnh gặp nhiều khó khăn do triệu chứng của phổ bệnh kháng insulin tương tự nhau.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng Rabson-Mendenhall. Mục tiêu điều trị chủ yếu giảm nhẹ các triệu chứng, cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Người bệnh có thể được điều trị tạm thời bằng metformin và thiazolidinediones đường uống. Đồng thời, trẻ được thay đổi chế độ ăn uống nhằm kiểm soát lượng glucose trong máu. Liệu pháp truyền insulin dưới da liên tục hỗ trợ kiểm soát đường huyết ổn định cho trẻ. Phương pháp này sử dụng một thiết bị nhỏ bơm insulin vào cơ thể với liều lượng và lịch trình thiết lập sẵn. Theo một số báo cáo, yếu tố tăng trưởng giống insulin (IGF-1) cũng đem lại một số hiệu quả nhất định. Người ta vẫn đang nghiên cứu thêm về liệu pháp này.
Dạng di truyền
Hội chứng Rabson-Mendenhall di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Hội chứng Rabson-Mendenhall di truyền lặn đột biến gen INSR, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Mendenhall syndrome
- Pineal hyperplasia and diabetes mellitus syndrome Pineal hyperplasia, insulin-resistant diabetes mellitus, and somatic abnormalities
- RMS
References
- Genetic Testing Information. Pineal hyperplasia AND diabetes mellitus syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0271695/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Rabson-Mendenhall syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/226/rabson-mendenhall-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. PINEAL HYPERPLASIA, INSULIN-RESISTANT DIABETES MELLITUS, AND SOMATIC ABNORMALITIES. Retrieved March 14, 2023 from https://omim.org/entry/262190
- U.S National Library of Medicine. Rabson-Mendenhall syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/rabson-mendenhall-syndrome/
- MalaCards. Pineal Hyperplasia, Insulin-Resistant Diabetes Mellitus, and Somatic Abnormalities (RMS). Retrieved March 14, 2023 from https://www.malacards.org/card/pineal_hyperplasia_insulin_resistant_diabetes_mellitus_and_somatic_abnormalities
- National Institute of Health. Rabson-Mendenhall Syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4248531/
- National Organization for Rare Disorders. Rabson-Mendenhall Syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/rabson-mendenhall-syndrome/
- Orphanet. Rabson-Mendenhall Syndrome. Retrieved March 14, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=769
- Grasso V, Colombo C, Favalli V, Galderisi A, Rabbone I, Gombos S, Bonora E, Massa O, Meschi F, Cerutti F, Iafusco D, Bonfanti R, Monciotti C, Barbetti F. Six cases with severe insulin resistance (SIR) associated with mutations of insulin receptor: Is a Bartter-like syndrome a feature of congenital SIR? Acta Diabetol. 2013 Dec;50(6):951-7. doi: 10.1007/s00592-013-0490-x