Tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn
Tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn (permanent neonatal diabetes mellitus) là loại bệnh tiểu đường xuất hiện trong 6 tháng đầu đời của trẻ. Trẻ có mức đường huyết cao do thiếu hormone insulin. Insulin kiểm soát lượng glucose (một loại đường) từ máu vào tế bào để chuyển hóa thành năng lượng.
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ mắc bệnh chậm phát triển ngay từ trong bụng mẹ. Sau khi sinh, trẻ bị tăng đường huyết, mất nhiều nước và không tăng cân. Một số trẻ mắc bệnh gặp phải các vấn đề thần kinh như động kinh. Sự kết hợp giữa chậm phát triển, động kinh và tiểu đường ở trẻ sơ sinh gọi là hội chứng DEND. Bên cạnh đó, hội chứng DEND trung gian có triệu chứng tương tự nhưng biểu hiện chậm phát triển nhẹ hơn và không có động kinh.
Một số trường hợp có tuyến tụy kém phát triển. Tuyến tụy sản xuất enzyme tiêu hóa, tiết ra insulin và các chất khác. Do đó, người bệnh gặp phải các vấn đề về tiêu hóa như phân chứa nhiều chất béo và không có khả năng hấp thụ vitamin tan trong chất béo.
Độ phổ biến
Khoảng 1/400.000 trẻ sơ sinh được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường trong vài tháng đầu đời. Tuy nhiên, khoảng 50% số trẻ mắc bệnh biểu hiện triệu chứng thoáng qua và tự khỏi sau 18 tháng tuổi.
Nguyên nhân
Tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn có thể do đột biến trong một số gen.
Đột biến gen KCNJ11 và ABCC8
Khoảng 30% trường hợp mắc bệnh do đột biến gen KCNJ11. 20% trường hợp mắc bệnh do đột biến gen ABCC8. Những gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra các tiểu đơn vị của kênh kali nhạy cảm với ATP (K-ATP). Mỗi gen mã hóa tạo ra bốn tiểu đơn vị khác nhau cấu thành nên một kênh K-ATP
Các kênh K-ATP hiện diện trên màng tế bào beta tiết insulin của tuyến tụy. Chúng ở trạng thái mở và đóng tùy vào lượng glucose trong máu. Khi lượng glucose tăng, kênh K-ATP đóng và kích hoạt giải phóng insulin ra khỏi tế bào beta đi vào máu, giúp kiểm soát lượng đường trong máu.
Đột biến gen KCNJ11 hoặc ABCC8 gây ra bệnh tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn khiến các kênh K-ATP không đóng lại. Do đó, tế bào beta giảm tiết insulin, dẫn đến đường huyết được kiểm soát kém.
Đột biến gen INS
Gen INS cung cấp hướng dẫn tạo ra insulin. Người ta đã xác định khoảng 20% trường hợp mắc bệnh mang đột biến gen INS. Insulin được sản xuất ở dạng tiền chất gọi là proinsulin. Chuỗi tiền insulin bị cắt để tạo thành các mảnh riêng lẻ gọi là chuỗi A và B, các chuỗi này được nối với nhau bằng các liên kết disulfide để tạo thành insulin. Đột biến gen INS phá vỡ quá trình phân cắt của chuỗi tiền insulin hoặc liên kết của chuỗi A và B để tạo thành insulin, dẫn đến khả năng kiểm soát lượng đường trong máu bị suy giảm.
Các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu thêm một số gen bổ sung có thể gây tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn.
Chẩn đoán
Trẻ được chẩn đoán bệnh thông qua biểu hiện lâm sàng và tiền sử bệnh của gia đình. Bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm chuyên sâu hỗ trợ chẩn đoán có thể bao gồm xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen liên quan.
Trẻ mắc bệnh thường có các kết quả xét nghiệm như:
- Nồng độ glucose huyết tương > 150-200 mg/dL ở trẻ dưới 6 tháng tuổi
- Insulin và C-peptide huyết tương thấp
- Elastase trong phân thấp và mỡ trong phân cao
- Tăng ceton trong máu
- Giảm sản tuyến tụy dựa vào kết quả siêu âm, CT hoặc MRI
Điều trị
Ngay sau khi có chẩn đoán mắc bệnh, trẻ cần được bù nước và truyền insulin tĩnh mạch.
Tùy thuộc vào loại đột biến mắc phải, bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng loại insulin tiêm dưới da phù hợp. Trường hợp bị suy tụy ngoại tiết được điều trị bằng liệu pháp thay thế enzyme tuyến tụy. Bên cạnh đó, gia đình nên tăng cường dinh dưỡng giúp trẻ đạt được cân nặng mong muốn.
Dạng di truyền
Tiểu đường sơ sinh thể vĩnh viễn có các kiểu di truyền khác nhau.
Bệnh do đột biến gen KCNJ11 hoặc INS, di truyền theo kiểu trội nhiễm sắc thể thường. Một bản sao của gen bị thay đổi trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Khoảng 90% trường hợp mắc bệnh do đột biến mới trong gen và xảy ra ở gia đình không có tiền sử mắc bệnh trong gia đình của họ. Các trường hợp còn lại, người bệnh thừa hưởng đột biến từ cha hoặc mẹ bị bệnh.
Bệnh do đột biến gen ABCC8 có thể di truyền theo kiểu trội hoặc lặn trên nhiễm sắc thể thường. Trường hợp di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc dạng bệnh này có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Trường hợp hiếm gặp, bệnh do đột biến ở các gen khác gây ra. Nó di truyền theo kiểu lặn nhiễm sắc thể thường.
Phòng ngừa
Dạng bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Dạng bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- PNDM
- Permanent diabetes mellitus of infancy
References
- Genetic Testing Information. Permanent neonatal diabetes mellitus. Retrieved December 22, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1833104/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Permanent neonatal diabetes mellitus. Retrieved December 22, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10457/permanent-neonatal-diabetes-mellitus/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. DIABETES MELLITUS, PERMANENT NEONATAL, 1. Retrieved December 22, 2022 from https://omim.org/entry/606176
- U.S National Library of Medicine. Permanent neonatal diabetes mellitus. Retrieved December 22, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/permanent-neonatal-diabetes-mellitus/
- Orphanet. Isolated permanent neonatal diabetes mellitus. Retrieved December 22, 2022 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=99885
- Barbarini DS, Haslinger V, Schmidt K, Patch AM, Muller G, Simma B. Neonatal diabetes mellitus due to pancreas agenesis: a new case report and review of the literature. Pediatr Diabetes. 2009 Nov;10(7):487-91. doi: 10.1111/j.1399-5448.2009.00523.x.
- Edghill EL, Flanagan SE, Ellard S. Permanent neonatal diabetes due to activating mutations in ABCC8 and KCNJ11. Rev Endocr Metab Disord. 2010 Sep;11(3):193-8. doi: 10.1007/s11154-010-9149-x.
- Ellard S, Flanagan SE, Girard CA, Patch AM, Harries LW, Parrish A, Edghill EL, Mackay DJ, Proks P, Shimomura K, Haberland H, Carson DJ, Shield JP, Hattersley AT, Ashcroft FM. Permanent neonatal diabetes caused by dominant, recessive, or compound heterozygous SUR1 mutations with opposite functional effects. Am J Hum Genet. 2007 Aug;81(2):375-82. doi: 10.1086/519174.
- Malecki MT, Mlynarski W. Monogenic diabetes: implications for therapy of rare types of disease. Diabetes Obes Metab. 2008 Aug;10(8):607-16. doi: 10.1111/j.1463-1326.2007.00736.x.
- Polak M, Cave H. Neonatal diabetes mellitus: a disease linked to multiple mechanisms. Orphanet J Rare Dis. 2007 Mar 9;2:12. doi: 10.1186/1750-1172-2-12.