Hội chứng Triple A
Hội chứng Triple A (Triple A syndrome) hay còn gọi là hội chứng Achalasia-Addisonianism-Alacrima là bệnh di truyền gây ra ba dấu hiệu đặc trưng bao gồm co thắt tâm vị (achalasia), bệnh addison (addisonianism) và chứng không chảy nước mắt (alacrima).
Người bệnh có các biểu hiện đặc trưng như sau:
- Co thắt tâm vị là một chứng bệnh ảnh hưởng đến khả năng di chuyển thức ăn qua thực quản—ống dẫn thức ăn từ cổ họng đến dạ dày. Do dó, người bệnh bị khó nuốt và hạ đường huyết.
- Bệnh addison (còn được gọi là suy tuyến thượng thận nguyên phát) xảy ra khi tuyến thượng thận (tuyến nội tiết nhỏ nằm trên quả thận) không sản xuất đủ lượng hormone, do đó bệnh nhân thường xuyên mệt mỏi, chán ăn, sụt cân, huyết áp thấp và da sạm đen.
- Chứng không chảy nước mắt bao gồm những bất thường trong quá trình sản xuất nước mắt khiến cho cơ thể giảm hoặc không sản xuất nước mắt.
Ảnh: Co thắt tâm vị
Nguồn: ShutterStock
Ảnh: Bệnh Addison
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Hình chụp MRI cho thấy giảm sản tuyến lệ
Nguồn: NSUWorks
Phần lớn người mắc hội chứng Triple A đều có cả ba đặc điểm, nhưng một số trường hợp đặc biệt chỉ có hai trong số ba đặc điểm này.
Biểu hiện lâm sàng
Hội chứng Triple A gây ra nhiều biểu hiện lâm sàng do rối loạn chức năng của hệ thần kinh tự chủ—hệ thống kiểm soát các hoạt động vô thức của cơ thể như tiêu hóa, huyết áp và thân nhiệt. Người mắc hội chứng Triple A thường đổ mồ hôi bất thường, khó điều chỉnh huyết áp, đồng tử không đều (anisocoria), sừng hóa lòng bàn tay, bàn chân và nhiều triệu chứng liên quan khác.
Bên cạnh đó, người bệnh có thể mắc các bất thường về thần kinh bao gồm:
- Chậm phát triển
- Thiểu năng trí tuệ
- Khó nói
- Đầu nhỏ
- Yếu cơ
- Các vấn đề vận động
- Bất thường thần kinh ngoại biên (tại các chi)
Ngoài ra, một số bệnh nhân còn bị teo dây thần kinh truyền từ mắt đến não (dây thần kinh thị giác) dẫn đến thị lực suy giảm hoặc mất đi. Những triệu chứng thần kinh này có thể trở nên trầm trọng hơn theo thời gian.
Chứng không chảy nước mắt (alacrima) thường là dấu hiệu đầu tiên và đáng chú ý nhất của hội chứng Triple A. Phụ huynh có thể quan sát rõ khi trẻ khóc, rất ít nước mắt hoặc không có nước mắt được tiết ra. Bệnh addison và co thắt tâm vị thường xuất hiện muộn hơn trong giai đoạn trẻ nhỏ hoặc độ tuổi thanh thiếu niên. Cuối cùng, các đặc điểm về thần kinh bắt đầu biểu hiện muộn nhất khi bệnh nhân đến tuổi trưởng thành. Mức độ nghiêm trọng và biểu hiện cụ thể của các triệu chứng có thể khác nhau giữa từng bệnh nhân, thậm chí giữa các thành viên trong cùng một gia đình.
Độ phổ biến
Hội chứng Triple A là một bệnh di truyền hiếm gặp, mặc dù tỉ lệ mắc bệnh thực tế vẫn chưa được xác định rõ.
Nguyên nhân
Đột biến trên gen AAAS gây ra hội chứng Triple A. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein ALADIN có chức năng chưa rõ ràng. Trong tế bào, protein ALADIN hiện diện trên màng nhân—cấu trúc bao quanh nhân nhằm ngăn cách nhân với phần còn lại của tế bào. Dựa trên vị trí làm việc, protein ALADIN có thể liên quan đến hoạt động vận chuyển các phân tử ra vào nhân.
Đột biến gen AAAS thay đổi cấu trúc protein ALADIN theo nhiều cách khác nhau, trong đó phần lớn đột biến ngăn protein di chuyển đến đúng vị trí trên màng nhân. Số lượng protein ALADIN định vị trên màng giảm khiến cho các phân tử không thể di chuyển giữa các phần trong tế bào. Người ta cho rằng các protein sửa chữa ADN có thể không vào được nhân nếu thiếu ALADIN, do đó ADN tổn thương không được sửa chữa, dẫn đến tế bào trở nên mất ổn định rồi đi vào quy trình chết tự nhiên (apoptosis). Mặc dù hệ thần kinh nhạy cảm với những tổn thương ADN, người ta vẫn chưa rõ cơ chế đột biến gen AAAS dẫn đến các triệu chứng rối loạn thần kinh trên bệnh nhân mắc hội chứng Triple A.
Một số bệnh nhân mắc hội chứng Triple A nhưng không mang đột biến gen AAAS. Do đó, nguyên nhân di truyền cho những trường hợp này vẫn chưa được làm sáng tỏ.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán hội chứng Triple A dựa trên biểu hiện lâm sàng kết hợp với các xét nghiệm chuyên biệt. Bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân thực hiện xét nghiệm Schirmer nhằm kiểm tra chức năng thận và khả năng sản xuất nước mắt, thực hiện chụp X quang tương phản barium sulphate nhằm tìm các dấu hiệu co thắt tâm vị. Một loạt các triệu chứng về thần kinh có thể cung cấp thêm thông tin chẩn đoán bệnh. Ngoài ra, người bệnh nên thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Các phương pháp điều trị hội chứng Triple A bao gồm liệu pháp thay thế hormone nhằm điều trị bệnh addison, nong thực quản hoặc cắt cơ vòng thực quản dưới được áp dụng giúp giảm triệu chứng khó nuốt do co thắt tâm vị, nhỏ nước mắt nhân tạo nhằm chữa chứng không chảy nước mắt. Ngoài ra, các rối loạn thần kinh liên quan đến bệnh thường được điều trị theo từng triệu chứng.
Dạng di truyền
Hội chứng Triple A được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều mang đột biến mới có thể biểu hiện bệnh.. Cha mẹ của một cá nhân mắc bệnh đều mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Phòng ngừa
Hội chứng Triple A di truyền lặn đột biến gen AAAS, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- AAA
- AAA syndrome
- Achalasia-addisonian syndrome
- Achalasia-addisonianism-alacrima syndrome
- Achalasia-alacrima syndrome
- Alacrima-achalasia-adrenal insufficiency neurologic disorder
- Allgrove syndrome
References
- Genetic Testing Information. Glucocorticoid deficiency with achalasia. Retrieved March 18, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0271742/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Triple A syndrome. Retrieved March 18, 2024 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/457/triple-a-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ACHALASIA-ADDISONIANISM-ALACRIMA SYNDROME; AAAS. Retrieved March 18, 2024 from https://omim.org/entry/231550
- Informa. Triple a Syndrome—Clinical Aspects and Molecular Genetics. Retrieved March 18, 2024 from https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3109/07435800009048596
- MedlinePlus. Triple A syndrome. Retrieved March 18, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/triple-a-syndrome/
- Orphanet. Triple A syndrome. Retrieved March 18, 2024 from https://www.orpha.net/en/disease/detail/869