Thiếu Alpha-methylacyl-CoA racemase
Thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase (Alpha-methylacyl-CoA racemase deficiency) là một bệnh di truyền gây ra nhiều vấn đề thần kinh. Các triệu chứng bệnh thường bắt đầu trong độ tuổi trưởng thành và có xu hướng trầm trọng hơn theo thời gian.
Biểu hiện lâm sàng
Người thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase có thể mất dần khả năng nhận thức, động kinh và đau nửa đầu. Theo thời gian, người bệnh có thể khởi phát các cơn giống đột quỵ chuyển hóa và co giật.
Ảnh: Hoạt động của não trong cơn động kinh cục bộ và cơn động kinh toàn thể
Nguồn: Alila Medical Media/Shutterstock.com
Các đặc điểm khác của bệnh bao gồm yếu và mất cảm giác tại các chi do tổn thương thần kinh (bệnh thần kinh vận động cảm giác), co cứng cơ và khó phối hợp các cử động (thất điều). Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể thoái hóa võng mạc nên họ gặp vấn đề với thị lực.
Ảnh: Giải phẫu mắt bình thường
Nguồn: National Institutes of Health
Độ phổ biến
Hơn 10 trường hợp mắc bệnh thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase được ghi nhận trong tài liệu y khoa nên nó là một bệnh di truyền hiếm gặp. Tuy nhiên, tỉ lệ mắc bệnh chính xác trên thực tế vẫn chưa được thống kê.
Nguyên nhân
Đột biến gen AMACR gây ra bệnh thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase. Gen AMACR cung cấp hướng dẫn tạo ra protein tham gia hình thành enzyme alpha-methylacyl-CoA racemase (AMACR). Enzyme này chủ yếu hiện diện trong peroxisome và ti thể—bộ máy năng lượng của tế bào. Peroxisome chứa các enzyme phân hủy nhiều chất khác nhau bao gồm axit béo và một số hợp chất độc hại. Bào quan này cũng rất quan trọng đối với quá trình tổng hợp chất béo (lipid) dùng trong hệ tiêu hóa và hệ thần kinh.
Ảnh: Cấu trúc của peroxisome
Nguồn: Shutterstock
Ảnh: Ti thể
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Trong peroxisome, enzyme AMACR tham gia quá trình phân giải axit pristanic—một loại axit béo đặc biệt có nguồn gốc từ thịt và các sản phẩm từ sữa. Tương tự trong ti thể, enzyme AMACR giúp phân giải thêm các phân tử có nguồn gốc từ axit pristanic.
Đột biến gen AMACR gây ảnh hưởng đến quá trình sản xuất enzyme alpha-methylacyl-CoA racemase, nên cơ thể thiếu enzyme có chức năng. Do đó, axit pristanic không được phân giải mà tích tụ nhiều trong máu. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa rõ nồng độ axit pristanic cao ảnh hưởng như thế nào đến các dấu hiệu và triệu chứng cụ thể của bệnh.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase dựa trên các biểu hiện lâm sàng. Tuy nhiên, các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh tương tự như nhiều bệnh khác nên bác sĩ có thể chỉ định thực hiện thêm một số xét nghiệm bổ sung như phân tích máu, mật và nước tiểu bằng phương pháp khối phổ.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể có thể sử dụng phương pháp giải trình tự exome (phần mã hóa cho protein của bộ gen) hoặc chụp MRI.
Điều trị
Hiện nay, chưa có cách chữa trị hoàn toàn bệnh thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase. Bệnh nhân có thể kiểm soát các triệu chứng bằng cách dùng thuốc và thay đổi chế độ ăn uống. Các loại thuốc chủ yếu giúp tăng lượng axit mật trong cơ thể nhằm hỗ trợ tiêu hóa và hấp thụ chất béo tốt hơn. Ngoài dùng thuốc, người thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase cũng cần phải thay đổi chế độ ăn uống nhằm giảm lượng axit pristanic trong cơ thể. Đặc biệt, họ nên hạn chế ăn thịt và các sản phẩm từ sữa do axit pristanic có nhiều trong những loại thực phẩm này. Ngoài ra, người bệnh nên tham vấn ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng nhằm xây dựng chế độ ăn hợp lý.
Dạng di truyền
Thiếu alpha-methylacyl-CoA racemase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều mang đột biến thì mới có thể biểu hiện bệnh. Cha mẹ của một cá nhân mắc bệnh đều mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu Alpha-methylacyl-CoA racemase di truyền lặn đột biến gen AMACR, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- AMACR deficiency
References
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ALPHA-METHYLACYL-CoA RACEMASE DEFICIENCY; AMACRD. Retrieved March 13, 2024 from https://omim.org/entry/614307
- National Library of Medicine. Alpha-methylacyl-CoA racemase deficiency. Retrieved March 13, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C3280428/
- Frontiers. Current Knowledge on the Function of α-Methyl Acyl-CoA Racemase in Human Diseases. Retrieved March 13, 2024 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmolb.2020.00153/full
- MedlinePlus. Alpha-methylacyl-CoA racemase deficiency. Retrieved March 13, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/alpha-methylacyl-coa-racemase-deficiency/
- Metabolic Support UK. Alpha-Methylacyl CoA Racemase Deficiency. Retrieved March 13, 2024 from https://metabolicsupportuk.org/condition/alpha-methylacyl-coa-racemase-deficiency/
- ScienceDirect. Biomarkers in Inborn Errors of Metabolism. Retrieved March 13, 2024 from https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780128028964000079