Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase (aromatic L-amino acid decarboxylase deficiency) là bệnh di truyền tác động đến quá trình truyền tín hiệu giữa một số tế bào trong hệ thần kinh.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase thường khởi phát trong một năm đầu sau sinh. Biểu hiện lâm sàng bao gồm:
Loạn trương lực cơ
Trẻ sơ sinh mắc bệnh sẽ có những dấu hiệu như:
- Mệt mỏi
- Bú kém
- Dễ giật mình
- Rối loạn giấc ngủ
- Chậm phát triển
- Cứng cơ và co giật
- Giảm trương lực cơ
- Cử động các chi không tự chủ (chứng múa vờn)
Bên cạnh đó, nhãn cầu mắt của trẻ có thể lệch lên, xuống bất thường do tăng trương cơ ngoại nhãn. Các cơn đau, co thắt mí mắt thường kéo dài vài phút và xảy ra cùng với những triệu chứng loạn trương lực khác. Trẻ không kiểm soát được cử động của mình, nhất là tại vùng cổ và đầu.
Ảnh: Mô tả biểu hiện của bệnh nhân trong cơn co cứng và co giật
Nguồn: NEUROSURGERY Neurosurgery
Ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase có thể tác động đến hệ thần kinh tự chủ. Hệ thần kinh tự chủ điều tiết các hoạt động sinh lí không cần sự kiểm soát của ý thức như điều hòa huyết áp và nhiệt độ cơ thể.
Vì vậy, khi hệ thần kinh tự chủ bị tổn thương, người bệnh có những triệu chứng như:
- Sụp mí mắt
- Co đồng tử mắt
- Tăng hoặc giảm tiết mồ hôi
- Giảm khả năng kiểm soát nhiệt độ cơ thể
- Ngẹt mũi
- Chảy nước dãi
- Hạ huyết áp
- Trào ngược dạ dày thực quản
- Hạ đường huyết
- Ngất xỉu
- Ngừng tim
Triệu chứng bệnh nghiêm trọng hơn vào cuối ngày hoặc khi bệnh nhân mệt mỏi. Tương tự, bệnh được cải thiện vào đầu ngày, sau khi người bệnh nghỉ ngơi đầy đủ.
Ảnh: Sụp mí mắt
Nguồn: Health Jade
Ảnh: Bệnh trào ngược dạ dày thực quản
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Độ phổ biến
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase là bệnh di truyền hiếm gặp. Hiện nay người ta ghi nhận khoảng 100 trường hợp mắc bệnh này trên toàn thế giới, trong đó, 20% số ca bệnh là người Đài Loan.
Nguyên nhân
Đột biến gen DDC gây ra thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase. Gen DDC cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme AADC có vai trò quan trọng với chức năng của hệ thần kinh. Enzyme AADC tham gia hoạt động sản xuất dopamin và serotonin.
Dopamin và serotonin là chất dẫn truyền tín hiệu giữa các tế bào thần kinh trong não, hệ thần kinh trung ương (tủy sống, màng não,…) và hệ thần kinh ngoại vi (dây thần kinh cảm giác, dây thần kinh vận động,…)
Đột biến gen DDC khiến enzyme AADC giảm khả năng hoạt động nên tế bào thần kinh sản xuất ít dopamine và serotonin hơn. Nồng độ dopamine và serotonin thấp tác động đến chức năng của hệ thần kinh, từ đó người bệnh biểu hiện triệu chứng bệnh như chậm phát triển, thiểu năng trí tuệ, giảm khả năng vận động và rối loạn hệ thần kinh tự chủ.
Ảnh: Tế bào thần kinh
Nguồn: Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development
Chẩn đoán
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase được chẩn đoán thông qua xét nghiệm xác định các amin sinh học trong dịch não tủy và phân tích hoạt tính enzyme trong huyết tương. Bên cạnh đó, người bệnh có thể thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen DDC. Ngoài ra, người ta đang đề xuất đo lượng 3-O-methyldopa (3-OMD) trong vết máu khô để chẩn đoán bệnh và triển khai phương pháp này trong các chương trình sàng lọc sơ sinh.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase. Điều trị thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase là thách thức lớn vì các triệu chứng rất phức tạp. Các liệu pháp chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân.
Bác sĩ thường sử dụng phác đồ kết hợp nhiều loại thuốc để điều trị cho bênh nhân, bao gồm:
- Thuốc chủ vận dopamine
- Thuốc ức chế monoamine oxidase
- Pyridoxine phosphate
- Thuốc kháng cholinergic
- Thuốc chống động kinh
Ngoài ra, các phương pháp hỗ trợ khác như vật lý trị liệu, trị liệu ngôn ngữ cũng được áp dụng để mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất.
Hiện nay, người ta đang nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng điều trị bệnh thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase bằng liệu pháp gen. Phương pháp này được chứng minh là giúp người bệnh cải thiện các triệu chứng lâm sàng như giảm tần suất các cơn trợn ngược mắt, phục hồi cân nặng, tăng khả năng ngồi, đi lại và nói chuyện.
Dạng di truyền
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu aromatic L-amino acid decarboxylase di truyền lặn do đột biến gen DDC, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- DDC deficiency
- AADC deficiency
- Dopa decarboxylase deficiency
- Deficiency of aromatic-L-amino-acid decarboxylase
References
- Genetic Testing Information. Deficiency of aromatic-L-amino-acid decarboxylase. Retrieved March 22, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1291564/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Aromatic L-amino acid decarboxylase deficiency. Retrieved March 22, 2024 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/770/aromatic-l-amino-acid-decarboxylase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. AROMATIC L-AMINO ACID DECARBOXYLASE DEFICIENCY; AADCD. Retrieved March 22, 2024 from https://omim.org/entry/608643
- U.S National Library of Medicine. Aromatic l-amino acid decarboxylase deficiency. Retrieved March 22, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/aromatic-l-amino-acid-decarboxylase-deficiency/
- Frontiers. Case report: Aromatic L-amino acid decarboxylase deficiency in three patient cases from the Kingdom of Saudi Arabia. Retrieved March 22, 2024 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2022.1016239/full
- National Institute of Health. The genetic and clinical characteristics of aromatic L-amino acid decarboxylase deficiency in mainland China. Retrieved March 22, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7387242/
- National Organization for Rare Disorders. Aromatic L-Amino Acid Decarboxylase Deficiency. Retrieved March 22, 2024 from https://rarediseases.org/rare-diseases/aromatic-l-amino-acid-decarboxylase-deficiency/
- Orphanet. Aromatic L-amino acid decarboxylase deficiency. Retrieved March 22, 2024 from https://www.orpha.net/en/disease/detail/35708