Rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu
Bệnh rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu (malonic aciduria) khiến cơ thể mất khả năng chuyển đổi một số chất béo thành năng lượng. Bệnh thuộc nhóm rối loạn axit hữu cơ. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thường xuất hiện trong giai đoạn trẻ nhỏ.
Biểu hiện lâm sàng
Phần lớn trẻ em mắc bệnh rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu thường chậm phát triển. Một dấu hiệu phổ biến khác của người bệnh là thành tim dày lên, từ đó cơ tim suy yếu và phì đại.
Các dấu hiệu và triệu chứng khác bao gồm:
- Yếu cơ
- Co giật
- Tiêu chảy
- Nôn mửa
- Hạ đường huyết
nh: Giải phẫu tim bình thường
Nguồn: U.S National Library of Medicine.
Độ phổ biến
Rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu rất hiếm gặp. Hiện nay, người ta ghi nhận có ít hơn 30 trường hợp mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen MLYCD gây ra rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu. Gen MLYCD cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme malonyl-CoA decarboxylase có chức năng điều hòa quá trình hình thành và phân hủy của axit béo trong tế bào. Axit béo là nguồn cung cấp năng lượng chính cho nhiều mô của cơ thể, bao gồm cả cơ tim.
Gen MLYCD đột biến khiến enzyme malonyl-CoA decarboxylase suy giảm số lượng hoặc mất hoàn toàn chức năng. Do đó, cơ thể người bệnh bị mất cân bằng giữa quá trình hình thành và phân hủy axit béo. Các axit béo không được chuyển đổi thành năng lượng tích tụ lại với nồng độ cao, từ đó chúng gây ra những dấu hiệu đặc trưng của bệnh bao gồm hạ đường huyết và bệnh cơ tim phì đại. Ngoài ra, sản phẩm phụ của quá trình xử lý axit béo có thể tích tụ trong mô và gây độc.
Chẩn đoán
Rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm chuyên biệt kết hợp với lịch sử bệnh gia đinh. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh làm xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Bên cạnh đó, trẻ em nên thực hiện sàng lọc sơ sinh, từ đó giúp chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời. Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu và các rối loạn khác. Nếu kết quả cho thấy nguy cơ cao mắc bệnh, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm chẩn đoán. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả này có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên đưa trẻ tái khám để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm việc kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh axit hữu cơ, vì vậy bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này trong cơ thể trẻ để xác định xem trẻ có mắc bệnh hay không. Nồng độ acylcarnitine C3-D3 cao trong máu và axit malonic trong nước tiểu có thể là dấu hiệu cho thấy em bé bị nhiễm axit malonic. Trong một số trường hợp, bác sĩ cần xét nghiệm thêm một mẫu da rất nhỏ.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu. Các liệu pháp chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Trẻ em được điều trị sớm và liên tục có thể tăng trưởng và phát triển.
Phương pháp điều trị chủ yếu bao gồm:
- Thực hiện chế độ ăn ít chất béo, nhiều carbohydrate
- Bổ sung L-carnitine
- Tránh nhịn đói trong thời gian dài
Dạng di truyền
Rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Rối loạn chuyển hóa axit malonic niệu di truyền lặn do đột biến gen MLYCD, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Deficiency of malonyl-CoA decarboxylase
- Malonic aciduria
- Malonyl-coenzyme A decarboxylase deficiency
- MCD deficiency
References
- Genetic Testing Information. Deficiency of malonyl-CoA decarboxylase. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342793/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Malonic aciduria. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/3371/malonyl-coa-decarboxylase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MALONYL-CoA DECARBOXYLASE DEFICIENCY. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://omim.org/entry/248360
- U.S National Library of Medicine. Malonyl-CoA decarboxylase deficiency. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/malonyl-coa-decarboxylase-deficiency/
- Baby's First Test Malonic Acidemia. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/malonic-acidemia
- Health Resources and Services Administration Malonyl-CoA decarboxylase deficiency. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://newbornscreening.hrsa.gov/conditions/malonyl-coa-decarboxylase-deficiency
- MalaCards. Malonyl-Coa Decarboxylase Deficiency (MLYCD). DEFICIENCY) Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://www.malacards.org/card/malonyl_coa_decarboxylase_deficiency
- National Institute of Health. Malonic aciduria. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7537025/
- Orphanet. Malonic aciduria. Retrieved Saturday, September 30, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=943