Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn (short-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency) là bệnh khiến cơ thể mất khả năng chuyển đổi một số chất béo thành năng lượng. Năng lượng này được cung cấp cho cơ thể sử dụng trong thời gian nhịn ăn.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn thường khởi phát trong giai đoạn sơ sinh hoặc khi còn nhỏ. Triệu chứng biểu hiện khi người bệnh nhịn ăn trong thời gian dài hoặc bị nhiễm virus. Mức độ nghiêm trọng khác nhau giữa từng bệnh nhân. Một số người được chẩn đoán thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn nhưng không biểu hiện triệu chứng bệnh.
Với trẻ sơ sinh, biểu hiện lâm sàng của thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn bao gồm:
- Nôn mửa
- Mệt mỏi
- Hạ đường huyết
- Bú kém
- Không tăng cân
Nếu không được điều trị kịp thời, trẻ có nguy cơ gặp biến chứng nghiêm trọng như:
- Yếu cơ
- Co giật
- Chậm phát triển
- Đầu nhỏ
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn thường bị nhầm lẫn với hội chứng Reye. Hội chứng Reye là bệnh hiếm gặp tại trẻ em, bệnh thường khởi phát sau khi trẻ bị nhiễm virus thủy đậu hoặc cúm. Trong một vài trường hợp, các triệu chứng của bệnh không biểu hiện cho đến khi trưởng thành. Người bệnh thuộc trường hợp này có thể bị yếu cơ hoặc teo cơ.
Ảnh: Đầu nhỏ bất thường
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Độ phổ biến
Theo thống kê, tỉ lệ mắc bệnh thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn khoảng 1/35.000–50.000 trẻ sơ sinh.
Nguyên nhân
Đột biến gen ACADS gây ra thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn có chức năng chuyển hóa nhóm axit béo chuỗi ngắn. Nhóm axit béo này hiện diện nhiều trong trái cây, rau quả và các loại đậu khác nhau. Axit béo là nguồn cung cấp năng lượng chính cho hoạt động chức năng của tim và cơ bắp . Trong thời gian nhịn ăn, axit béo cũng là nguồn năng lượng quan trọng cho gan và các mô khác có thể duy trì hoạt động.
Đột biến gen ACADS ảnh hưởng đến quá trình sản xuất enzyme acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn. Enzyme bị thiếu, nên axit béo chuỗi ngắn không được chuyển hóa, dẫn đến cơ thể không có năng lượng để hoạt động. Do đó, người bệnh xuất hiện triệu chứng như mệt mỏi, hạ đường huyết và yếu cơ.
Ảnh: Cấu trúc tim
Nguồn: American Heart Association
Ảnh: giải phẫu gan người
Nguồn: Terese Winslow LLC
Ảnh: Giải phẫu cơ
Nguồn: Medlineplus.gov
Chẩn đoán
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng kết hợp với xét nghiệm chuyên biệt. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Bên cạnh đó, trẻ em nên thực hiện sàng lọc sơ sinh, từ đó giúp chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời. Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn và các rối loạn khác. Nếu kết quả cho thấy nguy cơ cao mắc bệnh, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm chẩn đoán. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả này có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên đưa trẻ tái khám để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, bệnh có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo thường bao gồm xét nghiệm nước tiểu, máu hoặc da để tìm dấu hiệu của thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ bị rối loạn oxy hóa axit béo, do đó, bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này trong máu và nước tiểu của bé để xác định xem em bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ C:4 acylcarnitine và axit ethylmalonic trong nước tiểu cao có thể cho thấy em bé thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn. Các liệu pháp điều trị nhằm duy trì lượng đường trong máu và tránh hạ đường huyết. Trẻ sơ sinh nếu được chẩn đoán sớm, có thể kiểm soát bệnh thông qua chế độ ăn ít chất béo và giàu carbonhydrate, cũng như khoảng cách giữa những bữa ăn không quá dài. Ví dụ, trong 4 tháng đầu đời, thời gian giữa 2 bữa ăn của trẻ khoảng từ hai đến ba giờ.
Một số phương pháp giúp ngăn ngừa và điều trị bệnh bao gồm:
- Sử dụng L-carnitine giúp cơ thể phân giải chất béo và loại bỏ chất có hại
- Bổ sung riboflavin (vitamin B2)
Dạng di truyền
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn di truyền lặn do đột biến gen ACADS, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- ACADS deficiency
- Deficiency of butyryl-CoA dehydrogenase
- Lipid-storage myopathy secondary to short-chain acyl-coa dehydrogenase deficiency
- SCAD deficiency
- SCADH deficiency
- Short-chain acyl-coenzyme A dehydrogenase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Deficiency of butyryl-CoA dehydrogenase. Retrieved 27 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342783/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Short chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/4822/short-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ACYL-CoA DEHYDROGENASE, SHORT-CHAIN, DEFICIENCY OF; ACADSD. Retrieved 27 September 2023 from https://omim.org/entry/201470
- U.S National Library of Medicine. Short-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/short-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency/
- Baby's First Test Short-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/short-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency
- MalaCards. Acyl-Coa Dehydrogenase, Short-Chain, Deficiency of (ACADSD). Retrieved 27 September 2023 from https://www.malacards.org/card/acyl_coa_dehydrogenase_short_chain_deficiency_of
- National Institute of Health. Short-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK63582/
- National Organization for Rare Disorders. Short Chain Acyl CoA Dehydrogenase Deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/short-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency-scad/
- Orphanet. Short chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=26792
- STAR-G. SCADD (short chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency). Retrieved 26 September 2023 from https://www.newbornscreening.info/scadd-short-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency/#2