Rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD
Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) là bệnh thần kinh thường gặp ở trẻ em. Bệnh gây ảnh hưởng chức năng điều hoà cảm xúc, suy nghĩ và hành động của trẻ.
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh có ba biểu hiện chính bao gồm không tập trung, hiếu động và bốc đồng. Họ thường xuyên gặp vấn đề với các hoạt động tại trường, công việc và mối quan hệ với người khác. Khoảng 2/3 trường hợp gặp phải các triệu chứng khác như mất ngủ, lo âu, tự kỷ, hội chứng Tourette.
Bệnh chia thành ba dạng, bao gồm:
Dạng không tập trung
Thông thường, trẻ có những biểu hiện như:
- Mất tập trung
- Hay quên các hoạt động hàng ngày
- Không làm theo hướng dẫn
- Không thích hoạt động tập thể
- Tránh né công việc cần tập trung thời gian dài như làm bài tập
- Không chú ý lắng nghe khi nói chuyện trực tiếp
Dạng hiếu động và bốc đồng
Dạng này ít gặp. Trẻ mắc bệnh hay đi lại, di chuyển, leo trèo, nói nhiều, thiếu kiên nhẫn, bồn chồn, không thể im lặng chơi hoặc tham gia vào các hoạt động giải trí, hay ngắt lời người khác, hành động không suy nghĩ.
Dạng kết hợp
Khoảng 70% trường hợp mắc bệnh thuộc dạng kết hợp. Trẻ mắc bệnh biểu hiện ít nhất sáu triệu chứng thuộc dạng không tập trung, hiếu động và bốc đồng.
Độ phổ biến
Tỷ lệ trẻ em bị rối loạn tăng động giảm chú ý chiếm khoảng 3-5% trên toàn thế giới. Số lượng bé trai mắc bệnh nhiều hơn bé gái.
Nguyên nhân
Đột biến trong nhiều gen liên quan đến rối loạn tăng động giảm chú ý. Phần lớn các biến thể gen này chưa được xác định. Chúng phổ biến trên toàn thế giới do đó người mang đột biến gen chưa hẳn sẽ mắc bệnh. Đột biến gen kết hợp các yếu tố rủi ro môi trường làm tăng nguy cơ mắc bệnh, như các biến chứng khi mang thai và khi sinh, tiếp xúc với kim loại nặng (chì).
Trường hợp hiếm gặp, bệnh do đột biến gen hoặc bất thường nhiễm sắc thể gây ra. Trong đó, rối loạn tăng động giảm chú ý là một đặc điểm của bệnh lý khác. Những protein tạo ra từ các gen này ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của giai đoạn phát triển não bộ, bao gồm sản xuất, tăng trưởng hoặc tổ chức các nơ-ron . Một số protein khác có chức năng giao tiếp giữa các tế bào thần kinh bằng cách sản xuất hoặc kiểm soát các chất dẫn truyền thần kinh (dopamine, serotonin và norepinephrine). Theo nghiên cứu, người bệnh có mức độ dopamine thấp. Dopamine thực hiện nhiều vai trò phức tạp trong nhận thức, động lực, hành vi và kiểm soát chuyển động. Một số lớp não phát triển khác so với bình thường.
Ảnh: Tế bào thần kinh
Nguồn: National Library of Medicine
Chẩn đoán
Quá trình chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý bao gồm nhiều bước và cần thời gian chẩn đoán kỹ lưỡng. Cần có ít nhất sáu triệu chứng mất tập trung đối với trẻ em từ 16 tuổi trở lên, hoặc năm triệu chứng trở lên đối với thanh thiếu niên từ 17 và người lớn. Đồng thời, các triệu chứng thuộc dạng không tập trung đã xuất hiện ít nhất 6 tháng và chúng không phù hợp với mức độ phát triển.
Điều trị
Điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ em thông qua liệu pháp dùng thuốc và quản lý hành vi. Đối với trẻ dưới 6 tuổi, chuyên gia khuyến cáo nên thực hiện quản lý hành vi trước khi điều trị bằng thuốc.
Một số loại thuốc giúp cải thiện các triệu chứng của bệnh, ví dụ như:
- Thuốc chứa chất gây kích thích được sử dụng nhiều nhất. Khoảng 70-80% trẻ em mắc bệnh thuyên giảm triệu chứng.
- Thuốc không chứa chất gây kích thích hiệu quả có thể kéo dài tới 24 giờ.
Một số liệu pháp điều trị hành vi được khuyến cáo như sau:
- Tạo thói quen như ngủ đúng giờ, đủ giấc cho trẻ
- Khuyến khích trẻ sinh hoạt có tổ chức như cất cặp sách, xếp quần áo
- Chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng
- Động viên trẻ tham gia các hoạt động thể chất phù hợp
- Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử
- Giữ không gian học tập sạch sẽ, ít tiếng ồn
- Lắng nghe và cổ vũ tinh thần của trẻ khi trò chuyện
- Giúp trẻ lập kế hoạch học tập
- Không la hét hoặc sử dụng bạo lực đối với trẻ
Dạng di truyền
Rối loạn tăng động giảm chú ý có xu hướng di truyền trong gia đình, tuy nhiên cơ chế di truyền chưa rõ ràng. Cha mẹ, con cái và anh chị em ruột của người bệnh có nguy cơ phát triển bệnh cao gấp 9 lần người bình thường. Những người mang đột biến liên quan đến bệnh thường có nguy cơ phát triển bệnh. Đôi khi, rối loạn tăng động giảm chú ý là triệu chứng của bệnh khác, do đó chúng có thể di truyền theo kiểu của bệnh.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa rối loạn tăng động giảm chú ý. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- ADD
- ADDH
- ADHD
- Attention deficit
- Attention deficit disorder
- Attention deficit disorder of childhood with hyperactivity
- Attention deficit disorder with hyperactivity
- Attention deficit disorder with hyperactivity syndrome
- Attention deficit hyperactivity disorder
- Hyperkinetic disorder
- Hyperkinetic syndrome
References
- Genetic Testing Information. Attention deficit hyperactivity disorder. Retrieved March 07, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1263846/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ATTENTION DEFICIT-HYPERACTIVITY DISORDER. Retrieved March 07, 2023 from https://omim.org/entry/143465
- U.S National Library of Medicine. Attention-deficit/hyperactivity disorder. Retrieved March 07, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/attention-deficit-hyperactivity-disorder/
- Centers for Disease Control and Prevention. What is ADHD?. Retrieved March 07, 2023 from https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/facts.html
- Cleveland Clinic. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD). Retrieved March 07, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4784-attention-deficithyperactivity-disorder-adhd
- National Institute of Mental Health. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Retrieved March 07, 2023 from https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd
- Children and Adults with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. ADHD - Overview. Retrieved March 07, 2023 from https://chadd.org/about-adhd/overview/
- National Health Service. Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Retrieved March 07, 2023 from https://www.nhs.uk/conditions/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in children. Retrieved March 07, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/symptoms-causes/syc-20350889
- KidsHealth. ADHD (for Parents). Retrieved March 07, 2023 from https://kidshealth.org/en/parents/adhd.html