Thiếu arginine:glycine amidinotransferase
Thiếu arginine:glycine amidinotransferase (arginine:glycine amidinotransferase deficiency) là bệnh di truyền ảnh hưởng đến não. Não là cơ quan thiết yếu trong cơ thể, não kiểm soát nhiều chức năng quan trọng. Người bệnh biểu hiện nhiều triệu chứng liên quan đến thần kinh, do đó họ gặp nhiều vấn đề trong giao tiếp và tương tác xã hội.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh nhân thiếu arginine:glycine amidinotransferase thường khởi phát các triệu chứng sau:
- Thiểu năng trí tuệ từ nhẹ đến trung bình
- Khả năng nói bị hạn chế
- Phát triển hành vi tự kỷ
- Co giật, đặc biệt khi sốt
Trẻ em thiếu arginine:glycine amidinotransferase sẽ có những biểu hiện như:
- Không tăng cân và phát triển chậm
- Kỹ năng vận động như ngồi và đi kém
- Trương lực cơ yếu
- Thường xuyên mệt mỏi
Độ phổ biến
Thiếu arginine:glycine amidinotransferase là bệnh hiếm gặp. Hiện nay, người ta mới phát hiện một số trường hợp bị bệnh do di truyền từ gia đình, nên vẫn chưa có thống kê cụ thể về tỉ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen GATM gây bệnh thiếu arginine:glycine amidinotransferase. Gen GATM cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme arginine:glycine amidinotransferase. Enzyme này tham gia vào quá trình sản xuất hợp chất creatine từ axit amin glycine, arginine và methionine.
Quá trình sản xuất hợp chất creatine bao gồm hai bước. Enzyme arginine:glycine amidinotransferase đảm nhiệm bước đầu tiên. Tại bước này, enzyme chuyển nhóm guanidino (gồm nitrogen và hydro) từ arginine sang glycine để tạo thành axit guanidinoacetic. Sau đó, axit guanidinoacetic được chuyển đổi thành creatine trong bước thứ hai. Cơ thể sử dụng creatine để dự trữ và sử dụng năng lượng hợp lý.
Gen GAMT đột biến khiến enzyme giảm khả năng hoạt động, dẫn đến thiếu creatine. Thiếu creatine ảnh hưởng nghiêm trọng nhất tại những cơ quan và mô sử dụng nhiều năng lượng như não, từ đó biểu hiện và triệu chứng của bệnh thiếu arginine:glycine amidinotransferase khởi phát.
Chẩn đoán
Thiếu arginine:glycine amidinotransferase được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm chuyên biệt kết hợp với tiền sử bệnh gia đình. Xét nghiệm sinh hóa giúp người bệnh xác định nồng độ thấp guanidinoacetate, creatine và creatinine trong nước tiểu, huyết tương hoặc dịch tủy não.
Bên cạnh đó, bệnh nhân nên thực hiện chẩn đoán phân biệt để tránh nhầm lẫn với các bệnh lý tương tự như bệnh thiếu creatine liên kết X hay bệnh thiếu guanidinoacetate methyltransferase. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn thoàn bệnh thiếu arginine:glycine amidinotransferase. Các liệu pháp chủ yếu làm giảm triệu chứng co giật, rối loạn hành vi và vận động. Tuy nhiên, các liệu pháp này chưa thể cải thiện tình trạng thiểu năng trí tuệ. Vì vậy, phát hiện và điều trị bệnh kịp thời giúp người bệnh tránh những tổn thương nghiêm trọng đến não.
Sau khi chẩn đoán, bệnh thiếu arginine:glycine amidinotransferase được điều trị dựa trên biểu hiện lâm sàng của từng bệnh nhân nhằm đưa ra phác đồ đầy đủ và phù hợp.
Một số phương pháp điều trị bao gồm:
- Bổ sung creatine monohydrate qua đường uống
- Kiểm tra nồng độ guanidinoacetate, creatine và creatinine thường xuyên
- Chế độ ăn hạn chế arginine
Tuy nhiên, người bệnh nên thường xuyên thực hiện xét nghiệm kiểm tra chức năng thận do creatine monohydrate có thể ảnh hưởng đến thận.
Dạng di truyền
Thiếu arginine:glycine amidinotransferase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu arginine:glycine amidinotransferase di truyền lặn do đột biến gen GATM, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- AGAT deficiency
- Cerebral creatine deficiency syndrome 3
- Creatine deficiency syndrome due to AGAT deficiency
- GATM deficiency
- L-arginine:glycine aminidotransferase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Arginine:glycine amidinotransferase deficiency. Retrieved October 27, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C2675179/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. L-Arginine:glycine amidinotransferase deficiency. Retrieved October 27, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10323/l-arginineglycine-amidinotransferase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CEREBRAL CREATINE DEFICIENCY SYNDROME 3; CCDS3. Retrieved October 27, 2023 from https://omim.org/entry/612718
- U.S National Library of Medicine. Arginine:glycine amidinotransferase deficiency. Retrieved October 27, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/arginineglycine-amidinotransferase-deficiency/
- Frontiers. Arginine:Glycine Amidinotransferase Is Essential for Creatine Supply in Mice During Chronic Hypoxia. Retrieved October 27, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphys.2021.703069/full
- National Institute of Health. Arginine:glycine amidinotransferase (AGAT) deficiency: Clinical features and long term outcomes in 16 patients diagnosed worldwide. Retrieved October 27, 2023 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26490222/
- National Organization for Rare Disorders. Arginine: Glycine Amidinotransferase Deficiency. Retrieved October 27, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/argininie-glycine-amidinotransferase-deficiency/
- Orphanet. L-Arginine:glycine amidinotransferase deficiency. Retrieved October 27, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=35704