Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột
Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột (mitochondrial neurogastrointestinal encephalopathy disease) ảnh hưởng lên hệ thống tiêu hóa và hệ thần kinh của người bệnh. Bệnh khởi phát tại mọi lứa tuổi nhưng thường biểu hiện rõ ràng nhất từ tuổi 20 trở lên. Theo thời gian, triệu chứng của bệnh nhân dần trở nên nghiêm trọng hơn.
Ảnh: Giải phẫu hệ tiêu hóa
Nguồn: © 2019 Terese Winslow LLC for the National Cancer Institute
Biểu hiện lâm sàng
Phần lớn người mắc bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột bị rối loạn vận động đường tiêu hóa nên cơ và dây thần kinh trong ruột hoạt động không hiệu quả, từ đó quá trình tiêu hóa thức ăn gặp khó khăn. Nếu bệnh tiếp diễn trong thời gian dài, người bệnh sẽ sụt cân nghiêm trọng và suy nhược cơ thể.
Những vấn đề về tiêu hóa bao gồm:
- Cảm giác no mặc dù ăn một lượng nhỏ thức ăn
- Khó nuốt
- Buồn nôn và nôn sau khi ăn
- Đau bụng và tiêu chảy
- Tắc nghẽn đường ruột
Ngoài ra, người bệnh còn xuất hiện nhiều dấu hiệu bất thường hệ thần kinh nhưng không nghiêm trọng. Điển hình là bệnh não chất trắng khiến chất trắng của não hoặc tủy sống bị thoái hóa. Một số thay đổi khác trong não không biểu hiện triệu chứng ra bên ngoài, nhưng có thể phát hiện bằng phương pháp chụp cộng hưởng từ (MRI).
Các triệu chứng bệnh liên quan đến hệ thần kinh như:
- Bệnh thần kinh ngoại biên (ngứa ran, tê bàn tay và bàn chân)
- Sụp mí mắt
- Liệt mắt
- Mất thính lực
Ảnh: Mí mắt sụp
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Độ phổ biến
Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột là bệnh hiếm gặp nên tỷ lệ mắc bệnh chưa được thống kê. Hiện nay, người ta đã ghi nhận 70 trường hợp mắc bệnh trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen TYMP gây ra Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột. Gen này cung cấp hướng dẫn để tạo ra enzyme thymidine phosphorylase có chức năng phân giải thymidine thành các phân tử nhỏ hơn nhằm điều chỉnh mức độ nucleoside trong tế bào. Thymidine là một loại nucleoside—thành phần cấu tạo nên ADN.
Gen TYMP đột biến khiến lượng thymidine phosphorylase tạo ra bị giảm hoặc enzyme này không hoạt động nên dẫn đến thymidine không được phân giải, thay vào đó chúng tích tụ trong cơ thể đến mức ảnh hưởng đến ADN ti thể . Ti thể là cấu trúc bên trong tế bào thực hiện chức năng chuyển đổi năng lượng từ thức ăn thành dạng tế bào có thể sử dụng được. Mặc dù phần lớn ADN nằm trong nhiễm sắc thể tại nhân nhưng ti thể vẫn chứa lượng nhỏ ADN của riêng chúng.
Thành phần của ADN ti thể bao gồm nhiều nucleoside, trong đó có thymidine. Enzyme thymidine phosphorylase mất hoạt tính và thymidine tích tụ sẽ làm gián đoạn quá trình hình thành và sửa chữa ADN ti thể. Quá trình sửa sai không hiệu quả khiến ADN ti thể trở nên không ổn định và xuất hiện các đột biến. Bên cạnh đó, ti thể còn bị giảm lượng ADN và suy giảm chức năng. Những bất thường trong ADN ti thể là nguyên nhân gây ra nhiều triệu chứng tiêu hóa và thần kinh của bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột.
Ảnh: ADN ty thể
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Chẩn đoán
Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột được chẩn đoán dựa trên đánh giá lâm sàng về triệu chứng cũng như tiền sử mắc bệnh của gia đình kết hợp với các xét nghiệm chuyên biệt. Ngoải ra, xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen TYMP có thể được chỉ định để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Những xét nghiệm chuyên biệt bao gồm:
- Xét nghiệm máu nhằm xác định nồng độ axit lactic
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) để phát hiện bệnh não chất trắng
Điều trị
Hiện nay, chưa có liệu pháp điều trị hoàn toàn bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột. Các phương pháp điều trị chủ yếu giúp giảm triệu chứng và cải thiện cuộc sống của bệnh nhân. Người bệnh được chỉ định sử dụng những loại thuốc điều trị bệnh thần kinh và bổ sung dinh dưỡng thông qua tiêm tĩnh mạch. Trường hợp bệnh nhân đau nghiêm trọng tại vùng bụng, bác sĩ có thể thực hiện kỹ thuật diệt đám rối thần kinh thân tạng. Quá trình này giúp xung thần kinh chuyển tiếp cảm giác đau của cơ quan tiêu hóa tạm thời bị gián đoạn, từ đó làm giảm cơn đau.
Người mắc bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột cần tránh sử dụng những loại thuốc ảnh hưởng đến chức năng và hoạt động của ti thể như:
- Valproate
- Phenytoin
- Chloramphenicol
- Linezolid
- Aminoglycoside
- Tetracycline
Dạng di truyền
Bệnh cơ não kèm theo hội chứng dạ dày-ruột di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn do đột biến gen TYMP, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- MEPOP
- Mitochondrial myopathy with sensorimotor polyneuropathy, ophthalmoplegia, and pseudo-obstruction
- Mitochondrial neurogastrointestinal encephalopathy syndrome
- MNGIE disease
- MNGIE syndrome
- Myoneurogastrointestinal encephalopathy syndrome
- Oculogastrointestinal muscular dystrophy
- OGIMD
- POLIP
- Polyneuropathy, ophthalmoplegia, leukoencephalopathy, and intestinal pseudo-obstruction
- Thymidine phosphorylase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Mitochondrial DNA depletion syndrome 1. Retrieved 12 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C4551995/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Mitochondrial neurogastrointestinal encephalomyopathy. Retrieved 12 September 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/9920/mitochondrial-neurogastrointestinal-encephalopathy-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MITOCHONDRIAL DNA DEPLETION SYNDROME 1 (MNGIE TYPE); MTDPS1. Retrieved 12 September 2023 from https://omim.org/entry/603041
- U.S National Library of Medicine. Mitochondrial neurogastrointestinal encephalopathy disease. Retrieved 12 September 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/mitochondrial-neurogastrointestinal-encephalopathy-disease/
- Frontiers. Mitochondrial Neurogastrointestinal Encephalomyopathy: Into the Fourth Decade, What We Have Learned So Far. Retrieved 12 September 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2018.00669/full
- MalaCards. Mitochondrial Neurogastrointestinal Encephalomyopathy (MNGIE). Retrieved 12 September 2023 from https://www.malacards.org/card/mitochondrial_neurogastrointestinal_encephalomyopathy
- National Health Service. Mitochondrial Diseases. Retrieved 12 September 2023 from https://www.nbt.nhs.uk/sites/default/files/SWNODNSWIMNov18-SimonHeales.pdf
- National Institute of Health. Mitochondrial Neurogastrointestinal Encephalopathy Disease. Retrieved 12 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1179/
- Orphanet. Mitochondrial neurogastrointestinal encephalomyopathy. Retrieved 12 September 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=298