Thiếu enzyme GABA-transaminase
Thiếu enzyme GABA-transaminase (GABA-transaminase deficiency) ảnh hưởng đến con đường chuyển hóa axit gamma-aminobutyric (chất ức chế dẫn truyền thần kinh chính trong hệ thần kinh trung ương). Do đó, não của bệnh nhân phát triển bất thường.
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ mắc bệnh thường khởi phát những biểu hiện và triệu chứng sau:
- Động kinh
- Tăng động
- Yếu cơ
- Thường xuyên buồn ngủ
- Chân tay không kiểm soát
Bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase ảnh hưởng đến não người bệnh ngay từ khi sinh ra. Trẻ mắc bệnh thường phát triển chiều cao nhanh hơn bình thường nhưng chúng không gặp vấn đề ăn uống hay tăng cân. Phần lớn trẻ không thể quan sát kịp chuyển động của người bên cạnh, tự ngồi hoặc thực hiện một số cử động bình thường khác. Bệnh nhi thường tử vong sớm trong 2 năm đầu, tuy nhiên người ta vẫn ghi nhận một số trường hợp trẻ sống lâu hơn.
Độ phổ biến
Đến nay, chỉ vài trường hợp mắc bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase được báo cáo nên đây là bệnh di truyền hiếm gặp. Do đó, tỉ lệ mắc bệnh trên toàn thế giới vẫn chưa được thống kê cụ thể.
Nguyên nhân
Đột biến gen ABAT gây ra bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase. Gen ABAT cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme GABA-transaminase có khả năng phân hủy GABA trong não khi không cần thiết. GABA là một chất ức hế dẫn truyền thần kinh chính trong não và tủy sống, chúng hoạt động bằng cách liên kết với thụ thể GABA nhằm điều chỉnh các kênh ion và quá trình khử cực, từ đó ức chế truyền điện thế hoạt động tại màng sau synap.
Đột biến gen ABAT khiến cơ thể không sản xuất đủ enzyme GABA-transaminase có chức năng, nên GABA không được phân hủy đúng cách mà tích tụ nhiều trong tế bào. Hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống) chứa nhiều GABA và phân tử liên quan beta-alanine, do đó chúng chúng bị mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh. Những bất thường này là nguyên nhân chính gây ra các triệu chứng thần kinh của bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase.
Ngoài ra, GABA dư thừa thúc đẩy cơ thể giải phóng hormone kích thích tăng trưởng, nên mô và xương phát triển nhanh chóng. Do đó, người bệnh cao nhanh hơn so với người bình thường.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase dựa trên biểu hiện lâm sàng, tiền sử bệnh kết hợp với các xét nghiệm chuyên biệt. Các xét nghiệm bao gồm:
- MRI não
- Đo điện não đồ
- Xét nghiệm kiểm tra nồng độ GABA và beta-alanine trong dịch não tủy
Ngoài ra, bác sĩ có thể thực hiện một số chẩn đoán phân biệt cho bệnh nhân nhằm loại trừ những bệnh có triệu chứng tương tự như bệnh thiếu succinic semialdehyde dehydrogenase (SSADH), não khổng lồ, loạn dưỡng não chất trắng tế bào hồng cầu hay Pelizaeus-Merzbacher. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen ABAT.
Điều trị
Hiện nay, người ta chưa tìm ra phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu enzyme GABA-transaminase. Bác sĩ thường đề xuất phương pháp chữa trị tùy thuộc vào biểu hiện lâm sàng và triệu chứng trên từng người bệnh. Bệnh nhân thường được chỉ định dùng thuốc giảm co giật và động kinh nhằm duy trì sự tỉnh táo và kiểm soát hành động của bản thân. Tùy theo mức độ nghiêm trọng, bệnh nhân có thể được yêu cầu sử dụng những loại thuốc khác nhau.
Dạng di truyền
Thiếu enzyme GABA-transaminase thường di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu enzyme GABA-transaminase di truyền lặn, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Các tên gọi khác
- 4 alpha aminobutyrate transaminase deficiency
- ABAT deficiency
- GABA transaminase deficiency
- GABA transferase deficiency
- GABA - T deficiency
- Gamma aminobutyrate transaminase deficiency
- Gamma aminobutyric acid transaminase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Gamma-aminobutyric acid transaminase deficiency. Retrieved December 06, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342708/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Gamma-aminobutyric acid transaminase deficiency. Retrieved December 06, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/194/gamma-aminobutyric-acid-transaminase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. GABA-TRANSAMINASE DEFICIENCY. Retrieved December 06, 2023 from https://omim.org/entry/613163
- National Library of Medicine. GABA TRANSAMINASE DEFICIENCY WITH SURVIVAL INTO ADULTHOOD. Retrieved December 06, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7292229/
- MedlinePlus. GABA-transaminase deficiency. Retrieved December 06, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/gaba-transaminase-deficiency/
- National Organization for Rare Disorders. Gamma aminobutyric acid transaminase deficiency. Retrieved December 06, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/gamma-aminobutyric-acid-transaminase-deficiency/