Thiếu lyase adenylosuccinate
Thiếu lyase adenylosuccinate (adenylosuccinate lyase deficiency) là bệnh di truyền gây rối loạn thần kinh, người bệnh gặp vấn đề với não, chậm phát triển tâm thần vận động, co giật và biểu hiện tự kỷ. Do đó, bệnh nhân bị hạn chế khả năng giao tiếp và tương tác xã hội. Ngoài ra, có hai chất hiện diện trong dịch cơ thể của người bệnh bao gồm succinylaminoimidazole carboxamide riboside (SAICAr) và succanyladenosine (S-Ado).
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu lyase adenylosuccine sơ sinh
Đây là dạng nghiêm trọng nhất và đe dọa đến tính mạng người bệnh. Trẻ mắc bệnh thường tử vong sau khi sinh vài tuần. Các dấu hiệu có thể được phát hiện trước sinh như thai phát triển chậm và kích thước đầu nhỏ. Một số trẻ bị co giật và không cải thiện mặc dù được điều trị.
Trẻ sinh ra bị bệnh não với những biểu hiện bao gồm:
- Bú khó
- Không có khả năng vận động
- Vấn đề hô hấp
Thiếu lyase adenylosuccine loại I
Thiếu lyase adenylosuccinate loại I là dạng phổ biến nhất. Trẻ thường khởi phát bệnh trong vài tháng đầu đời. Trong nhiều trường hợp, bệnh tiến triển thành từng cơn động kinh tái phát khó điều trị, một số trẻ có biểu hiện tự kỷ như lặp đi lặp lại một hành động và thiếu tương tác xã hội.
Trẻ mắc bệnh sẽ có một số triệu chứng như:
- Đầu nhỏ
- Yếu cơ
- Chậm phát triển tâm thần vận động
Ảnh: Tật đầu nhỏ
Nguồn: Centers for Disease Control and Prevention
Thiếu lyase adenylosuccine loại II
Đây là dạng nhẹ nhất của bệnh thiếu lyase adenylosuccine. Người bệnh phát triển bình thường trong những năm đầu đời, sau đó chậm lại. Bên cạnh đó, bệnh nhân chậm phát triển tâm thần vận động dạng nhẹ hoặc trung bình. Một số trẻ có thể xuất hiện các cơn co giật và biểu hiện hành vi tự kỷ.
Độ phổ biến
Thiếu lyase adenylosuccine là bệnh hiếm gặp. Hiện nay, người ta mới ghi nhận chưa đến 100 trường hợp mắc bệnh trên toàn thế giới. Thiếu lyase adenylosuccine phổ biến nhất tại Hà Lan và Bỉ.
Nguyên nhân
Đột biến gen ADSL gây ra thiếu lyase adenylosuccine. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme adenylosuccinate lyase cho quy trình sản xuất nucleotide purine. Nucleotide này là đơn vị cấu tạo nên chuỗi ADN, ARN và ATP—phân tử cung cấp năng lượng trong tế bào.
Enzyme adenylosuccinate lyase tham gia vào hai phản ứng bao gồm:
- Phản ứng chuyển hóa phân tử succinylaminoimidazole carboxamide ribotide (SAICAR) thành aminoimidazole carboxamide ribotide (AICAR)
- Phản ứng chuyển hóa succinylaminoimidazole monophosphate (SAMP) thành adenosine monophosphate (AMP)
Gen ADSL đột biến làm thay đổi thành phần axit amin trong enzyme adenylosuccinate lyase, nên enzyme giảm hoạt động chức năng. Do đó, SAICAR và SAMP tích tụ. Cơ thể sẽ chuyển đổi hai chất này thông qua phản ứng khác với succinylaminoimidazole carboxamide riboside (SAICAr) và succnyladenosine (S-Ado).
Tuy nhiên, SAICAr và S-Ado là hai chất độc hại, chúng khiến mô não bị tổn thường và các vấn đề liên quan đến hệ thần kinh phát sinh. Lượng SAICAr so với S-Ado phản ánh mức độ nghiêm trọng của bệnh thiếu lyase adenylosuccine. Nếu nồng độ SAICAr nhiều hơn S-Ado, người bệnh gặp vấn đề với não và chậm phát triển tâm thần vận động nghiêm trọng.
Ảnh: Axit amin
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Chẩn đoán
Thiếu lyase adenylosuccine được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng như co giật, chậm phát triển, yếu cơ và hành vi tự kỷ. Mặt khác, bệnh được chẩn đoán thông qua xét nghiệm succinylaminoimidazole carboxamide riboside (SAICAr) và succanyladenosine (S-Ado) trong dịch cơ thể (huyết tương, nước tiểu và dịch não tủy). Đối với người bình thường, dịch cơ thể sẽ không có hai chất này.
Ngoài ra, người bệnh có thể thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen ADSL, từ đó kết quả chẩn đoán được xác nhận. Trường hợp gia đình có người mắc bệnh hoặc cha mẹ đều mang gen gây bệnh, cá nhân nên thực hiện xét nghiệm sàng lọc trước sinh và xét nghiệm chẩn đoán trước sinh cho trẻ.
Xét nghiệm chẩn đoán trước sinh bao gồm:
- Chọc ối
- Sinh thiết gai nhau (CVS)
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu lyase adenylosuccine. Các liệu pháp chủ yếu giảm nhẹ triệu chứng và kiểm soát những cơn động kinh.
Một số loại thuốc điều trị thiếu enzyme adenylosuccine lyase gồm:
- D-ribose
- Uridine
- S-adenosyl-1-methionine
Ngoài ra, người bệnh cần kết hợp sử dụng với những loại thuốc chống co giật để điều trị động kinh như:
- Axit valproic
- Phenobarbital
- Carbamazepine
- Topiramate
- Levetiracetam
- Phenytoin
- Clobazam
Dạng di truyền
Thiếu lyase adenylosuccine di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu lyase adenylosuccine di truyền lặn do đột biến gen ADSL, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Adenylosuccinase deficiency
- ADSL deficiency
- Succinylpurinemic autism
References
- Genetic Testing Information. Adenylosuccinate lyase deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268126/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Adenylosuccinate lyase deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/550/adenylosuccinase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ADENYLOSUCCINASE DEFICIENCY; ADSLD. Retrieved November 06, 2023 from https://omim.org/entry/103050
- U.S National Library of Medicine. Adenylosuccinate lyase deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/adenylosuccinate-lyase-deficiency/
- MalaCards. Adenylosuccinase Deficiency (ADSLD). Retrieved November 06, 2023 from https://www.malacards.org/card/adenylosuccinase_deficiency
- National Institute of Health. Adenylosuccinate lyase deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4341013/
- National Organization for Rare Disorders. Adenylosuccinate Lyase Deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/adenylosuccinate-lyase-deficiency/
- Orphanet. Adenylosuccinate lyase deficiency. Retrieved November 06, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=46