Tăng axit glutaric máu loại II – Glutaric acidemia type II
Tăng axit glutaric loại II (glutaric acidemia type II) là bệnh di truyền làm gián đoạn quá trình phân giải protein và chất béo của cơ thể để tạo ra năng lượng. Nếu không được xử lý, protein và chất béo sẽ tích tụ trong cơ thể đến mức gây ra tình trạng nồng độ axit trong máu và các mô tăng cao bất thường (nhiễm toan chuyển hóa).
Biểu hiện lâm sàng
Tăng axit glutaric máu loại II thường khởi phát trong giai đoạn sơ sinh hoặc trẻ nhỏ. Những rối loạn trao đổi chất có thể đột ngột xuất hiện sau khi trẻ mắc các bệnh thông thường hoặc gặp căng thẳng, từ đó trẻ bị suy nhược cơ thể và gặp nguy hiểm đến tính mạng.
Người bệnh có biểu hiện lâm sàng bao gồm:
- Nhiễm toan chuyển hóa
- Hạ đường huyết
- Ăn kém
- Nôn mửa
- Vận động kém
Trường hợp người mắc tăng axit glutaric máu loại II dạng nghiêm trọng sẽ có triệu chứng ngay từ khi mới sinh như:
- Dị tật não
- Gan to
- Bệnh giãn cơ tim
- U nang và các vấn đề khác trong thận
- Khuôn mặt dị biệt
- Cơ quan sinh dục bất thường
- Một số bệnh nhân có mùi đặc trưng giống mùi mồ hôi chân
Đối với người mắc tăng axit glutaric máu loại II dạng nhẹ, triệu chứng bệnh thường ít nghiêm trọng và khởi phát muộn hơn tại độ tuổi trưởng thành. Dấu hiệu đầu tiên của dạng này là yếu cơ.
Ảnh: Thận và tuyến thượng thận
Nguồn: National Cancer Institue
Độ phổ biến
Tăng axit glutaric máu loại II là bệnh di truyền rất hiếm gặp. Hiện nay chưa có thống kê cụ thể về tỉ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến tại một trong ba gen ETFA, ETFB và ETFDH gây ra bệnh tăng axit glutaric máu loại II. Hai gen ETFA và ETFB cung cấp hướng dẫn tạo ra hai đoạn protein ngắn hoặc các tiểu đơn vị, sau đó những chất này kết hợp với nhau tạo thành enzyme flavoprotein. Trong khi đó, gen ETFDH cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme flavoprotein dehydrogenase.
Cả hai enzyme flavoprotein và enzyme flavoprotein dehydrogenase đều thực hiện chức năng chuyển electron trong ti thể —trung tâm sản xuất năng lượng của tế bào. Hai enzyme này phân giải protein và chất béo để cung cấp năng lượng cho cơ thể.
Đột biến gen khiến enzyme giảm số lượng hoặc khả năng hoạt động. Protein và chất béo không được phân giải hoàn toàn, chúng sẽ tích tụ trong tế bào và gây độc, từ đó các triệu chứng của bệnh tăng axit glutaric máu loại II khởi phát. Trường hợp bệnh nghiêm trọng, đột biến gen dẫn đến mất hoàn toàn enzyme. Đối với dạng nhẹ hơn, đột biến chỉ làm giảm chức năng enzyme.
Ảnh: Cấu trúc của ti thể
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tăng axit glutaric huyết loại 2 và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao tăng axit glutaric huyết loại 2, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, tăng axit glutaric huyết loại 2 có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo sẽ bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh oxy hóa axit béo, vì bác sĩ xác có thể dựa vào nồng độ các chất này để xem trẻ có mắc bệnh hay không. Sự hiện diện của nhiều acylcarnitine có độ dài chuỗi C4, C5 trở lên trong máu và một số axit hữu cơ trong nước tiểu có thể cho biết em bé mắc bệnh tăng axit glutaric huyết loại 2. Đôi khi bác sĩ cần xét nghiệm một mẫu da rất nhỏ. Xét nghiệm di truyền phát hiện các đột biến gen ETFA, ETFB hoặc EFTDH gây bệnh giúp bác sĩ xác nhận các kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh tăng axit glutaric máu loại II. Các liệu pháp chủ yếu giúp giảm triệu chứng và tác động lên người bệnh. Một số phương pháp điều trị có thể phù hợp với một số trẻ nhưng không cho những trẻ khác.
Ăn uống đầy đủ
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị tăng axit glutaric máu loại II cần ăn thường xuyên để ngăn ngừa hạ đường huyết hoặc khủng hoảng chuyển hóa. Bác sĩ sẽ cho biết tần suất trẻ cần được cho ăn. Nhìn chung, trẻ sơ sinh nên được cho ăn sáu giờ một lần, một số bé thậm chí cần ăn thường xuyên hơn. Điều quan trọng là trẻ sơ sinh được cho ăn vào ban đêm. Trẻ có thể cần được đánh thức để ăn nếu không tự thức dậy. Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ hướng dẫn cha mẹ thực hiện kế hoạch ăn uống phù hợp cho trẻ sơ sinh, đặc biệt khi bé bị bệnh hoặc khi bé không chịu ăn.
Chế độ ăn ít protein nhiều carbohydrate
Một chế độ ăn ít chất béo, ít protein và nhiều carbohydrate thường được khuyến cáo. Carbohydrate cung cấp cho cơ thể nhiều loại đường được sử dụng làm năng lượng. Trong thực tế, đối với trẻ cần điều trị bằng phương pháp này, đa số thực phẩm trong chế độ ăn nên là carbohydrate (bánh mì, ngũ cốc, mì ống, trái cây, rau củ,...). Không cần loại bỏ tất cả chất béo và protein khỏi chế độ ăn uống, bởi vì trẻ tuy mắc bệnh nhưng vẫn cần một hàm lượng nhất định để phát triển bình thường.
Riboflavin, L-carnitine và Coenzym Q10
Một số trẻ em và người lớn bị tăng axit glutaric máu loại II cần bổ sung riboflavin hàng ngày. Cha mẹ nên hỏi bác sĩ xem liệu em bé có nên dùng riboflavin hay không.
Một số trẻ có thể cải thiện sức khỏe bằng cách dùng L-carnitine—chất an toàn và tự nhiên giúp tế bào cơ thể tạo ra năng lượng. L-carnitine cũng giúp cơ thể loại bỏ các chất thải có hại. Bác sĩ sẽ quyết định xem em bé có cần L-carnitine hay không. Cha mẹ lưu ý chỉ sử dụng L-carnitine theo chỉ định của bác sĩ, không sử dụng bất kỳ loại thuốc nào mà chưa kiểm tra với bác sĩ.
Bổ sung Coenzym Q10 cũng có thể mang lại lợi ích. Coenzym Q10 hiện diện trong mọi tế bào của cơ thể, nó giúp chuyển hóa thức ăn thành năng lượng cũng như đóng vai trò là chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Một số người bệnh có thể cải thiện sức khỏe nhờ Coenzym Q10.
Điều quan trọng là không sử dụng bất kỳ thực phẩm bổ sung nào mà chưa tham khảo với bác sĩ.
Gặp bác sĩ khi có triệu chứng
Hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ khi bé có bất kỳ biểu hiện sau đây:
- Ăn kém
- Thiếu năng lượng thấp hoặc buồn ngủ cực độ
- Nôn mửa
- Tiêu chảy
- Nhiễm trùng
- Sốt
Trong thời gian bị bệnh hoặc nhiễm trùng, trẻ có nguy cơ cao hạ đường huyết hoặc khủng hoảng chuyển hóa. Trẻ cần uống nước và ăn thêm carbohydrate lúc bị ốm ngay cả khi không đói để phòng ngừa khủng hoảng trao đổi chất.
Trẻ ốm thường không muốn ăn. Nếu không thể ăn hoặc có dấu hiệu hạ đường huyết hoặc khủng hoảng trao đổi chất, trẻ có thể cần được điều trị tại bệnh viện.
Dạng di truyền
Bệnh tăng axit glutaric máu loại II di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh tăng axit glutaric máu loại II di truyền lặn nhiều gen, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Các tên gọi khác
- Electron transfer flavoprotein deficiency
- EMA
- ETFA deficiency
- ETFB deficiency
- ETFDH deficiency
- Ethylmalonic-adipicaciduria
- GA II
- Glutaric acidemia, type 2
- Glutaric aciduria, type 2
- MAD
- MADD
- Multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiency
- Multiple FAD dehydrogenase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268596/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6523/glutaric-acidemia-type-ii
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MULTIPLE ACYL-CoA DEHYDROGENASE DEFICIENCY; MADD. Retrieved 27 September 2023 from https://omim.org/entry/231680
- U.S National Library of Medicine. Glutaric acidemia type II. Retrieved 27 September 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/glutaric-acidemia-type-ii/
- Baby's First Test. Glutaric Acidemia, Type II. Retrieved 02 October 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/glutaric-acidemia-type-ii
- Health Resources and Services Administration Glutaric acidemia type II. Retrieved 27 September 2023 from https://newbornscreening.hrsa.gov/conditions/glutaric-acidemia-type-ii
- National Institute of Health. Glutaric Aciduria Type 2 Presenting in Adult Life With Hypoglycemia and Encephalopathic Hyperammonemia. Retrieved 27 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8913008/
- National Organization for Rare Disorders. Glutaric Aciduria Type II. Retrieved 27 September 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/glutaricaciduria-ii/
- Orphanet. Multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 27 September 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=8766&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=231680&Disease_Disease_Search_diseaseType=MIM&Diseases/groupofdiseases=Glutaric-aciduria-type-2&title=Glutaric-aciduria-type-2&searc
- STAR-G. GA-2 (glutaric acidemia type-2). Retrieved 27 September 2023 from https://www.newbornscreening.info/ga-2-glutaric-acidemia-type-2-2/