Thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase
Thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase là hội chứng di truyền làm suy giảm các chức năng của hệ thần kinh (thoái hóa thần kinh). Bệnh xảy ra do thiếu enzyme peroxisomal acyl-CoA oxidase chuỗi thẳng.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase khởi phát một số biểu hiện từ giai đoạn sơ sinh bao gồm:
- Yếu cơ (hypotonia)
- Co giật
- Thừa ngón tay hoặc ngón chân
- Gan to
Ảnh: Thừa ngón
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Trẻ mắc bệnh có khuôn mặt dị dạng với các đặc điểm như hai mắt cách xa nhau (hypertelorism), sống mũi thấp, tai cụp. Ngoài ra, trẻ sơ sinh bị chậm phát triển thần kinh và vận động. Phần lớn các trường hợp đều có thể học đi và nói. Tuy nhiên các kỹ năng học được sẽ mất dần theo thời gian (thoái triển) trong giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi.
Ảnh: Khoảng cách giữ hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Bệnh có thể tiến triển nghiêm trọng hơn với một số biến chứng như:
- Chứng tăng phản xạ quá mức (hyperreflexia)
- Cơ co cứng (hypertonia)
- Động kinh
- Các vấn đề về mắt (lác mắt, rung giật nhãn cầu, teo thị giác, mất thị lực)
- Mất thính giác
Phần lớn trẻ bị thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase không sống sót qua giai đoạn trẻ nhỏ.
Độ phổ biến
Thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase là bệnh hiếm gặp. Khoảng 30 đến 40 trường hợp mắc bệnh đã được ghi nhận trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen ACOX1 gây ra chứng thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase. Gen ACOX1 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme peroxisomal acyl-CoA oxydase chuỗi thẳng. Enzyme này hiện diện trong các peroxisome—bào quan dạng túi có chức năng phân hủy nhiều chất trong tế bào. Enzyme peroxisomal acyl-CoA oxydase chuỗi thẳng tham gia vào bước đầu tiên của quá trình phân cắt các phân tử axit béo chuỗi dài thành acetyl-CoA. Sau đó, acetyl-CoA được vận chuyển ra khỏi peroxisome và tế bào để tái sử dụng.
Đột biến gen ACOX1 khiến enzyme peroxisomal acyl-CoA oxidase chuỗi thẳng suy giảm chức năng. Do đó, các phân tử axit béo tích tụ đến mức gây ra hiện tượng viêm hệ thần kinh, từ đó làm phân hủy lớp vỏ bọc myelin và mất các mô chứa myelin (chất trắng) trong não hoặc tủy sống. Myelin có chức năng bảo vệ dây thần kinh và thúc đẩy quá trình dẫn truyền xung thần kinh hiệu quả. Cuối cùng, người bệnh phát triển các bất thường thần kinh xảy ra khi thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase.
Chẩn đoán
Chứng thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase được chẩn đoán dựa trên các phương pháp chuyên biệt bao gồm:
- Xét nghiệm sinh hóa lâm sàng: người bệnh có nồng độ axit béo chuỗi rất dài trong huyết thanh tăng và giảm hoạt tính acyl-CoA oxidase trong nguyên bào sợi
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): kiểm tra tín hiệu chất trắng bất thường trong não
- Chẩn đoán phân biệt: loại bỏ các bệnh có biểu hiện tương tự hội chứng Usher và các rối loạn peroxisomal khác
- Chẩn đoán trước sinh: kiểm tra thông qua các phân tích sinh hóa hoặc sinh học phân tử tế bào màng ối hoặc tế bào nhung mao màng đệm
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase. Các liệu pháp giúp giảm nhẹ các triệu chứng nhằm cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân.
Dạng di truyền
Chứng thiếu peroxisomal acyl-CoA oxidase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Acyl-coenzyme A oxidase deficiency
- Pseudo-NALD
- Pseudoadrenoleukodystrophy
- Pseudoneonatal adrenoleukodystrophy
- Straight-chain acyl-CoA oxidase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Acyl-CoA oxidase deficiency. Retrieved 07 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1849678/?_ga=2.162274492.163747034.1688710070-1635318420.1684225451
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Peroxisomal acyl-CoA oxidase deficiency. Retrieved 07 July 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/4543/pseudoneonatal-adrenoleukodystrophy
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. PEROXISOMAL ACYL-CoA OXIDASE DEFICIENCY. Retrieved 07 July 2023 from https://omim.org/entry/264470
- U.S National Library of Medicine. Peroxisomal acyl-CoA oxidase deficiency. Retrieved 07 July 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/peroxisomal-acyl-coa-oxidase-deficiency/
- MalaCards. Peroxisomal Acyl-Coa Oxidase Deficiency (PSEUDO-NALD). Retrieved 07 July 2023 from https://www.malacards.org/card/peroxisomal_acyl_coa_oxidase_deficiency
- Mayo Clinic. Peroxisomal Disorder Gene Panel, Varies. Retrieved 07 July 2023 from https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/608013
- MSD Manuals. Peroxisome Biogenesis and Very Long-Chain Fatty Acid Metabolism Disorders. Retrieved 07 July 2023 from https://www.msdmanuals.com/professional/multimedia/table/peroxisome-biogenesis-and-very-long-chain-fatty-acid-metabolism-disorders
- Orphanet. Peroxisomal acyl-CoA oxidase deficiency. Retrieved 07 July 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=2971
- Radiopaedia. Peroxisomal acyl-CoA oxidase deficiency. Retrieved 07 July 2023 from https://radiopaedia.org/articles/peroxisomal-acyl-coa-oxidase-deficiency