Tăng axit isovaleric máu – Isovaleric Acidemia (IVA)
Tăng axit isovaleric máu (Isovaleric Acidemia – IVA) xảy ra khi cơ thể không đủ enzyme để phá vỡ axit amin leucine. Người bệnh tích tụ axit amin trong máu, nước tiểu, các mô đến mức gây độc và biểu hiện thành triệu chứng bệnh. Thông thường, cơ thể phân giải protein từ thức ăn thành axit amin, rồi tạo ra năng lượng cung cấp cho hoạt động và phát triển.
Biểu hiện lâm sàng
Dấu hiệu của isovaleric máu biểu hiện từ mức nhẹ đến nặng và có thể gây tử vong. Trường hợp nghiêm trọng, triệu chứng xuất hiện trong vòng vài ngày sau sinh. Giai đoạn đầu, trẻ kém ăn, nôn mửa, run và suy nhược cơ thể. Nếu không được điều trị, bệnh tiến triển thành co giật, hôn mê hoặc tử vong. Người bệnh có mùi hôi chân đặc trưng do tích tụ axit isovaleric.
Các trường hợp khác khởi phát bệnh trong giai đoạn trẻ nhỏ. Trẻ mắc bệnh thường kém phát triển, chậm tăng cân. Bệnh tiến triển thành các triệu chứng nghiêm trọng khi trẻ nhịn ăn trong thời gian dài, nhiễm trùng hoặc ăn nhiều thực phẩm giàu protein.
Một số người mang đột biến gen gây isovaleric máu nhưng không biểu hiện triệu chứng của bệnh.
Độ phổ biến
Axit isovaleric máu hiếm gặp, ước tính ít nhất 1/250.000 người tại Hoa Kỳ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen IVD gây ra axit isovaleric máu. Gen IVD cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme isovaleryl-CoA dehydrogenase, enzyme này hỗ trợ xử lý axit amin leucine trong protein từ chế độ ăn uống.
Đột biến gen IVD làm giảm sản hoặc mất chức năng enzyme isovaleryl-CoA dehydrogenase, từ đó khiến cơ thể không phân hủy leucine đúng cách. Do đó, axit isovaleric và những chất liên quan tích tụ trong cơ thể rồi làm tổn thương não và hệ thần kinh, dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tăng axit isovaleric máu và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao tăng axit isovaleric máu, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, tăng axit isovaleric máu có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo lường nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh axit hữu cơ, vì vậy bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem em bé có mắc bệnh hay không. Ví dụ, nồng độ acylcarnitine cao trong máu và isovalerylglycine trong nước tiểu có thể là dấu hiệu cho thấy em bé bị tăng axit isovaleric máu. Đôi khi, bác sĩ cần xét nghiệm thêm một mẫu da rất nhỏ. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền có thể được chỉ định để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn axit isovaleric máu. Mục tiêu điều trị chủ yếu giảm triệu chứng và hạn chế tích tụ axit isovaleric. Một số loại thuốc (L-carnitine, glycine) hỗ trợ đào thải axit isovaleric ra khỏi cơ thể. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc. Chế độ ăn hạn chế protein động vật (chủ yếu các loại thịt đỏ) và tăng lượng carbohydrate giúp giảm tích tụ axit isovaleric trong cơ thể. Người bệnh cần đến các cơ sở y tế gần nhất khi xuất hiện các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng như nhiễm trùng hoặc giảm oxy trong máu.
Dạng di truyền
Axit isovaleric máu di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn đột biến gen IVD, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Isovaleric acid-CoA dehydrogenase deficiency
- Isovaleryl-CoA dehydrogenase deficiency
- IVA
- IVD deficiency
References
- Genetic Testing Information. Isovaleryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268575/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Isovaleric acidemia. Retrieved April 18, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/465/isovaleric-acidemia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ISOVALERIC ACIDEMIA. Retrieved April 18, 2023 from https://omim.org/entry/243500
- U.S National Library of Medicine. Isovaleric acidemia. Retrieved April 18, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/isovaleric-acidemia/
- MalaCards. Isovaleric Acidemia (IVA). Retrieved April 18, 2023 from https://www.malacards.org/card/isovaleric_acidemia
- National Health Service. Isovaleric acidaemia. Retrieved April 18, 2023 from https://www.nhs.uk/conditions/isovaleric-acidaemia/
- National Organization for Rare Disorders. Isovaleric acidemia. Retrieved April 18, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/isovaleric-acidemia/
- Orphanet. Isovaleric acidemia. Retrieved April 18, 2023 from https://www.orpha.net/consor/www/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=33
- Ensenauer R, Fingerhut R, Maier EM, Polanetz R, Olgemoller B, Roschinger W, Muntau AC. Newborn screening for isovaleric acidemia using tandem mass spectrometry: data from 1.6 million newborns. Clin Chem. 2011 Apr;57(4):623-6. doi: 10.1373/clinchem.2010.151134
- Baby's First Test. Conditions Isovaleric Acidemia. Retrieved April 18, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/isovaleric-acidemia
- STAR-G. IVA (isovaleric acidemia). Retrieved April 18, 2023 from https://www.newbornscreening.info/iva-isovaleric-acidemia/