Thiếu arginase – Argininemia (ARG)
Thiếu arginase (arginase deficiency) là bệnh di truyền hiếm gặp, cơ thể người bệnh tích tụ axit amin arginine và amoniac đến mức gây độc hệ thần kinh. Bình thường, cơ thể phân hủy protein tạo thành amoniac, nếu nồng độ amoniac cao sẽ gây độc cho cơ thể. Hệ thần kinh đặc biệt nhạy cảm với nồng độ amoniac cao.
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ bị thiếu arginase biểu hiện rõ các triệu chứng lúc 3 tuổi. Trẻ căng cơ bất thường gây cứng khớp (thường gặp ở chân). Các triệu chứng khác bao gồm chậm phát triển, thiểu năng trí tuệ, co giật, rung và giữ thăng bằng kém. Chế độ ăn giàu protein, nhịn ăn trong thời gian dài hoặc căng thẳng do bệnh lý thúc đẩy quá trình tích tụ amoniac trong máu. Nồng độ amoniac tăng nhanh khiến người bệnh khó chịu, chán ăn và nôn. Một số trường hợp có triệu chứng nhẹ và biểu hiện muộn.
Độ phổ biến
Thiếu arginase hiếm gặp. Tỷ lệ mắc bệnh ước tính 1/300.000 - 1/1.000.000 người.
Nguyên nhân
Thiếu arginase thuộc nhóm bệnh rối loạn chu trình ure có nguyên nhân bắt nguồn từ đột biến gen ARG1. Chu trình ure gồm nhiều chuỗi phản ứng xảy ra trong tế bào gan. Cơ thể sử dụng protein làm năng lượng cho hoạt động hàng ngày và đồng thời thải ra nitơ. Chu trình urê phân hủy nitơ thành urê, sau đó ure được bài tiết qua thận.
Gen ARG1 cung cấp hướng dẫn tạo ra arginase. Arginase kiểm soát bước cuối cùng trong chu trình urê, chu trình này tạo ra urê bằng cách loại bỏ nitơ khỏi arginine. Người bệnh có arginase hỏng hoặc bị phân huỷ sai cách hay thiếu hẳn arginase. Do đó, quá trình sản xuất urê diễn ra bất thường nên lượng nitơ dư thừa sẽ tích tụ trong máu dưới dạng amoniac rồi gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh./p>
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu arginase và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao thiếu thiếu arginase, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu arginase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của em bé để tìm dấu hiệu của ARG. Một số chất có hại tích tụ với nồng độ cao trong cơ thể khi trẻ bị rối loạn axit amin, do đó, bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ arginine cao trong máu và axit orotic trong nước tiểu có thể cho thấy em bé bị thiếu arginase. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền có thể được chỉ định để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn thiếu arginase. Tuy nhiên, một số phương pháp giúp giảm triệu chứng. Thuốc ức chế arginase làm giảm nồng độ ammonia tích tụ trong cơ thể hoặc thuốc đào thải nitơ. Người bệnh cần thực hiện chế độ ăn ít protein theo hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng.
Một số loại thực phẩm giàu protein cần hạn chế bao gồm:
- Sữa, pho mát và sản phẩm từ sữa
- Thịt gia cầm
- Cá
- Trứng
- Đậu
- Các loại hạt và bơ đậu phộng
Dạng di truyền
Thiếu arginase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn đột biến gen ITGA2B hoặc ITGB3, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- ARG1 deficiency
- Arginase deficiency disease
- Argininemia
- Hyperargininemia
References
- Genetic Testing Information. Arginase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268548/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Arginase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5840/arginase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ARGININEMIA. Retrieved April 18, 2023 from https://omim.org/entry/207800
- U.S National Library of Medicine. Arginase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/arginase-deficiency/
- MalaCards. Argininemia (ARGIN). Retrieved April 18, 2023 from http://www.malacards.org/card/argininemia
- National Institute of Health. Arginase Deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1159/
- National Organization for Rare Disorders. Arginase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/arginase-deficiency/
- Orphanet. Arginase deficiency. Retrieved April 18, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=417
- Ah Mew N, Simpson KL, Gropman AL, Lanpher BC, Chapman KA, Summar ML. Urea Cycle Disorders Overview. 2003 Apr 29 [updated 2017 Jun 22]. In: Adam MP, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews(R) [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2023. Available from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1217/
- Baby's first test. Argininemia. Retrieved May 09, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/argininemia
- STAR-G. Argininemia/arginase deficiency (carnitine palmitoyl transferase deficiency-type 1). Retrieved May 10, 2023 from https://www.newbornscreening.info/argininemia-arginase-deficiency/