Ethylmalonic encephalopathy
Ethylmalonic encephalopathy là bệnh di truyền ảnh hưởng đến một số hệ cơ quan, chủ yếu hệ thần kinh. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thường biểu hiện rõ ràng ngay sau sinh hoặc khởi phát trong vài tháng đầu. Những vấn đề thần kinh thường trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh ethylmalonic encephalopathy gây ra các vấn đề về thần kinh bao gồm:
- Chậm phát triển
- Mất dần các kỹ năng đã học (thoái trào tiến triển - developmental regression)
- Yếu cơ, liệt cứng tứ chi
- Co giật và cử động không tự chủ
Một số trẻ sơ sinh mắc bệnh bị yếu cơ nghiêm trọng tại cơ cổ, thân, tứ chi và mất khả năng kiểm soát đầu. Ngoài ra, trẻ cũng có thể nôn mửa liên tục và mất tương tác xã hội.
Tình trạng chậm phát triển cũng phổ biến với trẻ mắc bệnh. Biểu hiện này thường xuất hiện trong giai đoạn trước sinh. Sau đó, bệnh nhi bị thiểu năng trí tuệ từ nhẹ đến nặng. Phần lớn trẻ khó nói hoặc không có khả năng ngôn ngữ (hiếm gặp).
Các bất thường thần kinh tiến triển nghiêm trọng dẫn đến liệt nửa người. Bệnh nhân không thể tự di chuyển, họ cần xe lăn hoặc thiết bị hỗ trợ. Quá trình suy thoái thần kinh nhanh kèm theo nhiễm trùng khiến đa số bệnh nhi tử vong trong những năm đầu tiên sau khi chào đời. Một số ít trường hợp có thể sống sót qua 20 tuổi.
Hệ thống mạch máu của cơ thể cũng có thể bị ảnh hưởng. Trẻ mắc bệnh thường xuất hiện các đốm đỏ dưới da (phát ban xuất huyết). Nguyên nhân bất thường này là do chảy máy dưới da. Ngoài ra, tay và chân trở nên xanh xao do hàm lượng oxy trong máu giảm mạnh (acrocyanosis). Tiêu chảy mãn tính cũng là triệu chứng phổ biến của bệnh ethylmalonic encephalopathy.
Độ phổ biến
Bệnh ethylmalonic encephalopathy hiếm gặp nên tỉ lệ mắc phải chưa được thống kê cụ thể. Khoảng 70 trường hợp mắc bệnh đã được ghi nhận trên toàn thế giới. Phần lớn bệnh nhân là người dân tại vùng Địa Trung Hải và Ả Rập. Tuy nhiên, người ta cho rằng con số này có thể nhiều hơn do những biểu hiện dễ chẩn đoán nhầm với các bất thường thần kinh khác.
Nguyên nhân
Đột biến gen ETHE1 gây ra bệnh ethylmalonic encephalopathy. Gen ETHE1 cung cấp hướng dẫn tạo ra một enzyme trong ti thể—trung tâm sản xuất năng lượng của tế bào. Enzyme ETHE1 tham gia vào quá trình phân hủy sunfua.
Sunfua (mức độ thấp) là chất quan trọng đối với hoạt động của tế bào. Tuy nhiên, nồng độ cao sunfua lại gây độc cho cơ thể. Sunfua dư thừa cản trở quá trình sản xuất năng lượng của ti thể.
Đột biến gen ETHE1 khiến enzyme ETHE1 bị suy giảm số lượng hoặc mất chức năng, nên quá trình phân hủy sulfua bị cản trở và sunfua tích tụ trong cơ thể. Do đó, ti thể không thể sản xuất năng lượng và làm tổn thương các mô và cơ quan. Người ta cho rằng sunfua dư thừa tác động lên mô não, cơ, mạch máu và niêm mạc ruột, từ đó các vấn đề về sức khỏe liên quan đến bệnh ethylmalonic encephalopathy phát triển.
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện ethylmalonic encephalopathy và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao ethylmalonic encephalopathy, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, ethylmalonic encephalopathy có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu máu và nước tiểu của em bé để tìm dấu hiệu của EME. Một số chất có hại tích tụ với nồng độ cao trong cơ thể khi trẻ mắc rối loạn chuyển hóa bẩm sinh, do đó bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ axit ethylmalonic và axit lactic cao trong nước tiểu cũng như lượng acylcarnitine C4 và C5 cao trong máu có thể cho thấy em bé mắc EME. Tuy nhiên, bệnh chỉ có thể được xác nhận bằng xét nghiệm di truyền nhằm khảo sát các đột biến gen liên quan.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn ethylmalonic encephalopathy, bởi vì đây là bệnh di truyền và chức năng enzym ETHE1 vẫn chưa rõ ràng. Liệu pháp bổ sung L-carnitine, riboflavin và coenzym Q10 (hỗn hợp thuốc thường được dùng cho các bất thường ti thể) đem lại hiệu quả điều trị. Ngoài ra, những triệu chứng bao gồm co cứng cơ, co giật cần sử dụng loại thuốc tương ứng nhằm giảm nhẹ các biểu hiện. Người bệnh nên duy trì đủ lượng nước và calo nạp vào nhằm khắc phục tình trạng tiêu chảy mãn tính.
Đối với trẻ bị bất thường tâm thần vận động, vật lý trị liệu và các thiết bị hỗ trợ (xe lăn, nạn) có thể giúp ích. Chương trình giáo dục đặc biệt nhằm hỗ trợ trẻ thiểu năng trí tuệ, rối loạn ngôn ngữ và giảm khả năng tương tác xã hội.
Dạng di truyền
Bệnh ethylmalonic encephalopathy di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh ethylmalonic encephalopathy di truyền lặn do đột biến gen ETHE1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Encephalopathy, petechiae, and ethylmalonic aciduria
- EPEMA syndrome
- EE
- Ethylmalonic acidemia
- EME
References
- Genetic Testing Information. Ethylmalonic encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1865349/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Ethylmalonic encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2198/ethylmalonic-encephalopathy
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ENCEPHALOPATHY, ETHYLMALONIC; EE. Retrieved September 25, 2023 from https://omim.org/entry/602473
- U.S National Library of Medicine. Ethylmalonic encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/ethylmalonic-encephalopathy/
- MalaCards. Encephalopathy, Ethylmalonic (EE). Retrieved September 25, 2023 from https://www.malacards.org/card/encephalopathy_ethylmalonic
- National Organization for Rare Disorders. Ethylmalonic encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/ethylmalonic-encephalopathy/
- Orphanet. Ethylmalonic encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=51188
- Baby's First Test. Ethylmalonic Encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/ethylmalonic-encephalopathy
- National Library of Medicine. Ethylmalonic Encephalopathy. Retrieved September 25, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK453432/