Hội chứng Alpers-Huttenlocher
Hội chứng Alpers-Huttenlocher là dạng nghiêm trọng nhất trong nhóm các bệnh do đột biến liên quan POLG. Những bệnh này bao gồm các vấn đề về cơ, thần kinh và não. Người bệnh thường phát triển các cơn động kinh tái phát nhưng không thuyên giảm khi điều trị (chứng động kinh khó chữa hay intractable epilepsy). Ngoài ra, bệnh nhân còn biểu hiện bệnh gan, mất khả năng tâm thần và vận động (psychomotor regression).
Biểu hiện lâm sàng
Hội chứng Alpers-Huttenlocher biểu hiện rõ các triệu chứng trong giai đoạn trẻ nhỏ, chủ yếu từ 2 đến 4 tuổi. Phần lớn bệnh nhân bị mất điều hòa vận động (ataxia) và bất thường chức năng thần kinh. Do đó, họ thường mất khả năng phản xạ. Ngoài ra, tình trạng yếu cơ khiến người bệnh không thể kiểm soát cơ và vận động khi bệnh tiến triển nặng. Một vài trường hợp mắc hội chứng Alpers-Huttenlocher gặp khó khăn khi đi lại, ngồi hoặc tự ăn.
Những bất thường khác liên quan đến vận động bao gồm:
- Co giật cơ không tự chủ
- Mất kiểm soát tay và chân
- Bệnh Parkinson
Hội chứng Alpers-Huttenlocher còn gây ra những vấn đề với não bộ. Một số dấu hiệu và triệu chứng bao gồm:
- Đau nửa đầu kèm theo ảo giác
- Buồn ngủ thường xuyên
- Mất khả năng tập trung
- Tâm trạng bất thường
- Suy giảm khả năng ngôn ngữ và trí nhớ
- Một vài trường hợp mất thị lực hoặc thính giác
Người bệnh có thể sống sót từ vài tháng đến 10 năm sau khi khởi phát các biểu hiện đầu tiên.
Độ phổ biến
Người ta ước tỉnh tỷ lệ mắc hội chứng Alpers-Huttenlocher khoảng 1/100.000 người trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen POLG gây ra hội chứng Alpers-Huttenlocher. Gen POLG cung cấp hướng dẫn tạo ra tiểu đơn vị alpha của protein polymerase gamma (pol γ). Pol γ hiện diện và hoạt động trong ti thể—cấu trúc bên trong tế bào có chức năng chuyển hóa thức ăn và oxy thành năng lượng cho cơ thể. Mỗi ti thể chứa lượng nhỏ ADN được gọi là ADN ty thể (mtDNA), mtDNA rất cần thiết cho hoạt động bình thường của các cấu trúc này. Pol γ tham gia vào hoạt động sao chép ADN bằng cách sử dụng mtDNA làm khuôn để tổng hợp ra các bản sao mới của gen.
Phần lớn đột biến gen POLG thay đổi các axit amin trong tiểu đơn vị alpha pol γ. Do đó, pol γ bị đột biến dẫn đến suy giảm quá trình sao chép mtDNA chủ yếu trong tế bào cơ, não và gan dù cơ chế vẫn chưa rõ ràng. Số lượng ADN ti thể giảm sút nên tế bào nhận được ít năng lượng hơn bình thường, từ đó các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng Alpers-Huttenlocher khởi phát.
Khoảng 13% số trường hợp mắc hội chứng Alpers-Huttenlocher không do đột biến gen POLG. Người ta đang tìm hiểu nguyên nhân gây ra hội chứng trên các trường hợp này.
Chẩn đoán
Hội chứng Alpers-Huttenlocher được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng lâm sàng bao gồm các vấn đề về cơ, thần kinh và gan. Điện não đồ là xét nghiệm chuyên biệt dùng để chẩn đoán hội chứng. Ngoài ra, chụp cộng hưởng từ (MRI) não có thể hỗ trợ bác sĩ đánh giá tổng thể hội chứng Alpers-Huttenlocher thông qua hình ảnh mất hoặc tăng sinh mô não. Xét nghiệm di truyền phát hiện đột biến gen POLG có thể dùng để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Hội chứng Alpers-Huttenlocher cần được chẩn đoán phân biệt với một số bệnh do bất thường ti thể liên quan đột biến gen POLG khác bao gồm:
- Hội chứng mất điều hòa vận động ty thể dạng lặn (recessive mitochondrial ataxia syndrome)
- Phổ bệnh lý thần kinh mất điều hòa (ataxia neuropathy spectrum)
- Liệt tiến triển cơ vận nhãn ngoài thể lặn trên nhiễm sắc thể thường (autosomal recessive progressive external ophthalmoplegia)
Điều trị
Hiện nay, hội chứng Alpers-Huttenlocher chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn. Các liệu pháp nhằm giảm nhẹ các triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Thuốc chống co giật được chỉ định nhằm kiểm soát các cơn động kinh. Tuy nhiên, một vài trường hợp không đáp ứng hiệu quả với thuốc do axit valproic trong thành phần có thể đẩy nhanh quá trình tổn thương gan. Quá trình chuyển hóa năng lượng bị gián đoạn dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng. Bệnh nhân cần ăn nhiều bữa nhỏ và tiêu thụ ít protein. Khi bệnh tiến triển nghiêm trọng, ống thông dạ dày được dùng để truyền thức ăn. Phẫu thuật mở khí quản và thở máy hỗ trợ hô hấp lâu dài cho người mắc hội chứng. Ngoài ra, chương trình giáo dục và việc làm đặc biệt góp phần duy trì chức năng thần kinh.
Dạng di truyền
Hội chứng Alpers-Huttenlocher di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Hội chứng Alpers-Huttenlocher di truyền lặn do đột biến gen POLG, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Tên gọi khác
- Alpers diffuse degeneration of cerebral gray matter with hepatic cirrhosis
- Alpers disease
- Alpers progressive infantile poliodystrophy
- Alpers syndrome
- Diffuse cerebral sclerosis of Schilder
- Progressive sclerosing poliodystrophy
References
- Genetic Testing Information. Progressive sclerosing poliodystrophy. Retrieved 05 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0205710/?_ga=2.195798319.2061017555.1693882773-1635318420.1684225451
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Alpers-Huttenlocher syndrome. Retrieved 05 September 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5783/alpers-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MITOCHONDRIAL DNA DEPLETION SYNDROME 4A (ALPERS TYPE); MTDPS4A. Retrieved 05 September 2023 from https://omim.org/entry/203700
- U.S National Library of Medicine. Alpers-Huttenlocher syndrome. Retrieved 05 September 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/alpers-huttenlocher-syndrome/
- Cleveland Clinic. Alpers Disease. Retrieved 05 September 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22026-alpers-disease
- National Organization for Rare Disorders. Alpers Disease. Retrieved 05 September 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/alpers-disease/
- Orphanet. Alpers-Huttenlocher syndrome. Retrieved 05 September 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=726
- Radiopaedia. Alpers syndrome. Retrieved 05 September 2023 from https://radiopaedia.org/articles/alpers-syndrome
- National Library of Medicine. Alpers-Huttenlocher Syndrome. Retrieved 05 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK540966/