Sialuria
Sialuria là rối loạn bẩm sinh hiếm gặp liên quan quá trình trao đổi chất, trong đó axit sialic tự do được tổng hợp quá mức. Mức độ biểu hiện triệu chứng lâm sàng có thể khác nhau giữa từng người bệnh.
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ sơ sinh mắc bệnh bị vàng da và vàng mắt (vàng da sơ sinh), gan và lá lách to. Các tế bào hồng cầu nhỏ bất thường (thiếu máu hồng cầu nhỏ). Trẻ tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp trên thường xuyên, viêm dạ dày, ruột. Do đó, trẻ phát triển chậm, kèm theo yếu cơ, co giật và chậm tuổi xương. Một số trường hợp có lưỡi to, dị tật đầu to, thiểu năng trí tuệ nhẹ gây khó khăn trong học tập. Phần lớn trẻ mắc bệnh có lượng axit sialic tự do trong nước tiểu cao.
Các triệu chứng của sialuria biểu hiện khác nhau giữa từng bệnh nhân. Trường hợp triệu chứng nhẹ, người bệnh không cần điều trị, tình trạng sẽ cải thiện theo tuổi tác. Người ta vẫn chưa thấy ảnh hưởng lâu dài của bệnh.
Độ phổ biến
Khoảng 10 người trên toàn thế giới được chẩn đoán mắc sialuria. Nhiều trường hợp mắc bệnh nhưng chưa được chẩn đoán do các đặc điểm của sialuria có thể nhầm lẫn với các bệnh lý khác.
Nguyên nhân
Đột biến gen GNE gây ra chứng sialuria. Gen GNE cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme tham gia quá trình tạo ra axit sialic. Đầu tiên, enzyme chuyển đổi phân tử UDP-GlcNAc thành phân tử tương tự (ManNAc), rồi nó gắn một nhóm phosphate vào ManNAc để tạo thành ManNAc-6-phosphate. Các enzyme khác sẽ chuyển ManNAc-6-phosphate thành axit sialic. Axit sialic là đường đơn, nó gắn vào đầu của các phân tử phức tạp hơn trên bề mặt tế bào để điều phối đến nhiều hoạt động như khả năng di chuyển của tế bào, liên kết các tế bào với nhau, truyền tín hiệu giữa các tế bào và quá trình viêm.
Enzyme tạo ra từ gen GNE được kiểm soát chặt chẽ đảm bảo tế bào sản xuất lượng axit sialic phù hợp. Hệ thống phản hồi sẽ ức chế enzym khi không cần thêm axit sialic nữa. Một số đột biến gen GNE thay đổi một axit amin tại vị trí allosteric - vùng điều hòa enzyme. Enzyme bị thay đổi phá vỡ cơ chế phản hồi, dẫn đến sản xuất quá mức axit sialic. Axit sialic tích tụ trong các tế bào rồi sau đó được bài tiết qua nước tiểu. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa hiểu rõ vì sau axit sialic tích tụ lại cản trở người bệnh phát triển bình thường.
Chẩn đoán
Trường hợp nghi ngờ mắc bệnh, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm nước tiểu đánh giá nồng độ axit sialic tự do. Người bệnh sialuria có lượng axit sialic trong nước tiểu cao (>1g/ngày). Một số phương pháp bổ sung như đo quang phổ, đo axit thiobarbituric flo hoặc sắc ký lớp mỏng. Xét nghiệm di truyền xác định đột biến gen GNE gây bệnh giúp chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn sialuria. Do đó, mục tiêu điều trị tập trung làm giảm triệu chứng nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh. Trẻ mắc bệnh cần được thăm khám sức khỏe định kỳ nhằm đánh giá hiệu quả điều trị và tầm soát biến chứng tiềm ẩn.
Dạng di truyền
Sialuria di truyền kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường . Tế bào mang một bản sao gen đột biến đủ gây ra bệnh. Phần lớn các trường hợp ghi nhận xảy ra ở những người không có tiền sử mắc bệnh trong gia đình và có thể do đột biến gen mới (de novo ).
Ảnh: Sơ đồ di truyền gen trội từ cha mẹ sang con
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Di truyền gen trội - Đột biến mới
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Phòng ngừa
Bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- French type sialuria
- Sialuria, French type
References
- Genetic Testing Information. Sialuria. Retrieved 17 May 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342853/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Sialuria, French type. Retrieved 17 May 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/4865/sialuria-french-type
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. SIALURIA. Retrieved 17 May 2023 from https://omim.org/entry/269921
- U.S National Library of Medicine. Sialuria. Retrieved 17 May 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/sialuria/
- Frontiers. Sialuria – RETIRED CHAPTER, FOR HISTORICAL REFERENCE ONLY. Retrieved 17 May 2023 from https://europepmc.org/article/NBK/nbk1164
- MalaCards. Sialuria. Retrieved 17 May 2023 from https://www.malacards.org/card/sialuria
- National Institute of Health. Sialuria: Ninth Patient Described Has a Novel Mutation in GNE. Retrieved 17 May 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6323021/
- National Organization for Rare Disorders. Sialuria, French type. Retrieved 17 May 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/sialuria-french-type/
- Orphanet. Sialuria. Retrieved 17 May 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=3166