Homocystine niệu
Homocystine niệu (homocystinuria) là bệnh di truyền khiến cơ thể mất khả năng phân giải protein thành axit amin . Do đó dẫn đến tích tụ methionine và gây hại cho người bệnh.
Ảnh: Axit amin
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Biểu hiện lâm sàng
Homocystine niệu thường khởi phát trong giai đoạn trẻ nhỏ. Trong một số trường hợp, người bệnh mức nhẹ thường không biểu hiện triệu chứng cho đến khi trưởng thành. Bệnh bao gồm 2 nhóm với mức độ biểu hiện khác nhau. Nhóm thứ nhất là homocystin niệu phổ biến và nhóm thứ hai là homocystin niệu hiếm gặp.
Người bệnh trong nhóm homocystine niệu thứ nhất có những biểu hiện chung bao gồm:
- Tầm vóc cao
- Cận thị
- Lệch thủy tinh thể
- Nguy cơ cao bị rối loạn đông máu
- Loãng xương hoặc các bệnh về xương khác
- Chậm phát triển
Trường hợp homocystine niệu thuộc nhóm ít phổ biến hơn thường có triệu chứng như:
- Thiểu năng trí tuệ
- Phát triển chậm
- Tăng cân
- Co giật
- Vận động khó khăn
Ngoài ra, nhóm bệnh thứ hai có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu megaloblastic . Người bệnh có số lượng tế bào hồng cầu thấp nhưng kích thước to bất thường.
Ảnh: Cấu trúc mắt
Nguồn: U.S. National Library of Medicine.
Ảnh: Loãng xương.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine.
Ảnh: thiếu máu megaloblastic
Nguồn: Medlineplus.gov
Độ phổ biến
Theo thống kê trên thế giới, tỷ lệ mắc homocystine niệu dạng phổ biến là 1/200.000–1/335.000 ca. Tỷ lệ người bệnh tăng đối với các quốc gia như Ireland (1/65.000), Đức (1/17.800), Na Uy (1/6.400) và Qatar (1/1.800). Trường hợp homocysteine niệu dạng hiếm gặp chưa có thống kê cụ thể về tỷ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen CBS gây ra homocystine niệu dạng phổ biến. Gen CBS cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme cystathionine beta-synthase tham gia vào quá trình phân giải axit amin methionine. Chức năng của enzyme là chuyển hóa axit amin homocysteine thành cystathionine. Đột biến gen CBS khiến enzyme bị bất hoạt, dẫn đến homocysteine và methionine tích tụ trong máu. Một số homocysteine dư thừa được bài tiết qua nước tiểu.
Đột biến gen MTHFR, MTR, MTRR và MMADHC gây ra homocystine niệu dạng hiếm gặp. Những gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra các enzyme có chức năng chuyển đổi homocysteine thành methionine. Đột biến gen bất kỳ trong số đó làm cho enzyme hoạt động sai, từ đó homocysteine tích tụ trong cơ thể. Hiện nay, người ta đang nghiên cứu cơ chế gây ra biểu hiện bệnh do dư thừa homocysteine.
Chẩn đoán
Trong vòng 48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện homocystine niệu và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao homocystine niệu, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, homocystine niệu có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo sẽ bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh thiếu axit amin, vì vậy nồng độ các chất này có thể giúp bác sĩ xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Lượng lớn axit amin (homocysteine và methionine) trong máu và lượng homocysteine cao trong nước tiểu có thể cho thấy em bé bị homocystine niệu. Xét nghiệm di truyền phát hiện đột biến gen CBS, MTHFR, MTR, MTRR và MMADHC gây bệnh giúp bác sĩ xác nhận các kết quả chẩn đoán.
Đối với người lớn, homocystine niệu được xác định dựa trên biểu hiện lâm sàng như cận thị, loãng xương, rối loạn đông máu kết hợp với xét nghiệm nồng độ homocysteine trong cơ thể.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn homocystine niệu. Các liệu pháp chủ yếu nhằm kiểm soát nồng độ homocysteine trong cơ thể bao gồm:
- Chế độ ăn ít protein
- Bổ sung vitamin B6 (pyridoxin), B9 (folate) và B12
- Sử dụng thuốc betaine
Dạng di truyền
homocystine niệu di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Trường hợp chỉ có một bản sao của gen CBS đột biến trong tế bào không gây ra biểu hiện bệnh homocystin niệu. Tuy nhiên, họ có nhiều khả năng bị thiếu vitamin B12 và axit folic hơn người mang cả hai bản sao của gen đột biến.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn do đột biến gen CBS, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Cystathionine beta synthase deficiency
- Homocysteinemia
References
- Genetic Testing Information. Classic homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0751202/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10770/homocystinuria
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HOMOCYSTINURIA DUE TO CYSTATHIONINE BETA-SYNTHASE DEFICIENCY. Retrieved 08 August 2023 from https://omim.org/entry/236200
- U.S National Library of Medicine. Homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/homocystinuria/
- Cleveland Clinic. Homocysteine. Retrieved 08 August 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/21527-homocysteine
- MalaCards. Homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://www.malacards.org/card/homocystinuria
- MSD Manuals. Homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://www.msdmanuals.com/home/children-s-health-issues/hereditary-metabolic-disorders/homocystinuria
- National Health Service. Homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://www.nhs.uk/conditions/homocystinuria/
- Orphanet. Classic homocystinuria. Retrieved 08 August 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Expert=394
- Baby's first test. Homocystinuria. Retrieved 26 September 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/homocystinuria