Hội chứng cardiofaciocutaneous
Hội chứng cardiofaciocutaneous (Cardio Facio Cutaneous – CFC) là bệnh di truyền ảnh hưởng đến nhiều bộ phận của cơ thể, đặc biệt là tim, mặt, da và tóc. Người bệnh cũng có thể bị chậm phát triển hoặc thiểu năng trí tuệ. Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng cardiofaciocutaneous gần giống với hội chứng Costello và hội chứng Noonan, khó phân biệt đặc biệt là ở thời kỳ sơ sinh.
Ảnh: Trán cao thu hẹp lại ở thái dương
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Mũi ngắn
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Khoảng cách giữ hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Biểu hiện lâm sàng
Hầu hết các trường hợp bệnh thường bị bỏ qua trong giai đoạn sơ sinh vì triệu chứng không đặc trưng (bú kém, phát triểm chậm). Sau đó, chậm phát triển nhận thức và các biểu hiện lâm sàng khác biểu hiện rõ ràng hơn.
Dị tật tim
Hầu hết người mắc hội chứng cardiofaciocutaneous đều bị dị tật tim, bao gồm:
- Dị dạng một trong các van tim làm cản trở lưu lượng máu từ tim đến phổi (hẹp động mạch phổi)
- Xuất hiện lỗ thông giữa buồng bên phải và bên trái của tim (khiếm khuyết vách ngăn nhĩ thất)
- Bệnh cơ tim phì đại
Khuôn mặt
Người mắc hội chứng cardiofaciocutaneous có khuôn mặt "thô" đặc trưng. Vầng trán cao thu hẹp bất thường ở hai bên thái dương, mũi ngắn , sống mũi hếch, khóe mắt bên ngoài hướng xuống dưới (chứng sa mi mắt) ở một hoặc cả hai mắt, cằm nhỏ và tai thấp.
Các triệu chứng về mắt có thể ảnh hưởng đến vẻ ngoài của trẻ (mắt lác, khoảng cách hai mắt rộng (ocular hypertelorism ) và chức năng của mắt. Cử động mắt không tự chủ, loạn thị, cận thị hoặc viễn thị. Một só trường hợp trẻ mắc chứng giảm sản thần kinh thị giác, mù vỏ não và đục thủy tinh thể.
Da và tóc
Trẻ thường có tóc thưa, mọc chậm, xoăn, khô bất thường và dễ gãy. Lông mày và lông mi của trẻ thưa thớt hoặc không có. Ở một số trẻ, móng bị loạn dưỡng, móng phẳng rộng hoặc phát triển nhanh. Các bệnh về da như khô da, dày sừng nang lông (keratosis pilaris) gây ra các mụn nhỏ trên cánh tay, chân và mặt. Những nốt ruồi lớn (nevi) mang sắc tố khác biệt, giúp xác định hội chứng.
Một số bất thường khác
Trẻ sơ sinh mắc hội chứng cardiofaciocutaneous có thể gặp vấn đề về tiêu hóa như trào ngược dạ dày thực quản (GER), nôn làm cho trẻ chán ăn, dẫn tới chậm phát triển. Đối với trường hợp nghiêm trọng, trẻ cần được đặt ống dẫn thức ăn. Các vấn đề tiêu hóa khác bao gồm rối loạn vận động ruột, thoát vị hoặc táo bón. Hầu hết trẻ mắc bệnh đều bị suy dinh dưỡng thứ phát do bỏ ăn. Do vậy, trẻ bị sụt cân và chậm phát triển chiều cao, trong khi chu vi vòng đầu vẫn nằm trong khoảng bình thường, dẫn tới dị tật đầu to. Người bệnh có thể bị thiếu hụt hormone tăng trưởng và dậy thì sớm.
Một số triệu chứng có thể gặp ở người bệnh nhưng không phổ biến:
- Tầm vóc thấp
- Lồng ngực bất thường (pectus carinatum)
- Yếu cơ
- Dị tật niệu sinh dục; co giật; và tinh hoàn lạc chỗ (ở bé trai)
Độ phổ biến
Hội chứng cardiofaciocutaneous là bệnh hiếm gặp, chưa xác định được tỷ lệ mắc bệnh. Người ta ước tính rằng khoảng 200-300 người trên toàn thế giới mắc bệnh.
Nguyên nhân
Hội chứng cardiofaciocutaneous do đột biến các gen BRAF (75-80%), MAP2K1 (MEK1) (10-15%), MAP2K2 (MEK2) (10-15%) và KRAS (<5%).
Những gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra các protein cùng tham gia vào quá trình truyền tín hiệu hóa học từ bên ngoài tế bào đến nhân tế bào (đường tín hiệu RAS/MAPK). Quá trình này đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn phát triển bình thường trước khi sinh. Chúng kiểm soát quá trình phát triển và phân chia tế bào, quá trình tế bào trưởng thành thực hiện chức năng biệt hóa, chuyển động của tế bào và quá trình tự hủy tế bào (apoptosis).
Đột biến gen liên quan đến hội chứng cardiofaciocutaneous dẫn đến sản xuất ra những protein hoạt động quá mức, làm thay đổi tín hiệu hóa học điều hòa quá trình phát triển. Tín hiệu bị thay đổi cản trở nhiều cơ quan và mô phát triển, dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng đặc trưng của bệnh.
Một số trường hợp biểu hiện triệu chứng của hội chứng cardiofaciocutaneous nhưng không có đột biến trong gen BRAF, MAP2K1, MAP2K2 hoặc KRAS. Người bệnh có thể thực sự mắc hội chứng Costello hoặc hội chứng Noonan, cũng do đột biến gen liên quan đến tín hiệu RAS/MAPK gây ra. Protein tạo ra từ các gen này tham gia cùng một đường truyền tín hiệu giúp giải thích tại sao đột biến ở các gen khác nhau có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng tương tự nhau. Nhóm các bệnh liên quan bao gồm hội chứng cardiofaciocutaneous, hội chứng Costello và hội chứng Noonan thường gọi là RASopathies.
Chẩn đoán
Hầu hết các trường hợp mắc hội chứng cardiofaciocutaneous được chẩn đoán trong thời kỳ sơ sinh dựa trên đánh giá lâm sàng, các phát hiện thể chất đặc trưng và xét nghiệm chuyên biệt. Khám lâm sàng đánh giá âm thanh tim và phổi bằng ống nghe. Xét nghiệm chuyên biệt về tim bao gồm:
- Chụp X-quang: có thể cho thấy tim to bất thường hoặc dị dạng cấu trúc tim.
- Điện tâm đồ: ghi lại hoạt động điện của cơ tim, có thể tiết lộ mẫu điện bất thường.
- Siêu âm tim: các sóng âm thanh hướng về tim, cho phép các bác sĩ nghiên cứu chức năng và chuyển động của tim. Thông tim đưa ống thông vào tĩnh mạch lớn, luồn qua các mạch máu dẫn đến tim, từ đó xác định tốc độ máu chảy qua tim, đo áp lực trong tim.
Đối với người bệnh mắc chứng hẹp phổi hoặc bất thường cấu trúc tim cần đánh giá khả năng hô hấp (thông khí) vì các biến chứng có thể ảnh hưởng đến lưu lượng máu cung cấp đến phổi, gây khó thở.
Xét nghiệm di truyền tìm đột biến trong bốn gen liên quan đến hội chứng cardiofaciocutaneous. Xét nghiệm thực hiện bằng cách sử dụng một bảng đa gen sàng lọc tất cả các gen gây ra bệnh, giúp chẩn đoán phân biệt với hội chứng Costello và hội chứng Noonan.
Xét nghiệm bổ sung có thể thực hiện để xác định các bất thường khác:
- Chụp CT giúp xác nhận chứng não úng thủy, teo vỏ não
- Điện não đồ (EEG) ghi lại xung điện não, từ đó phát hiện sõng não đặc trưng của một số loại co giật
Điều trị
Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng cardiofaciocutaneous, chủ yếu kiểm soát bệnh dựa theo triệu chứng cụ thể ở mỗi bệnh nhân.
Người bệnh có triệu chứng liên quan đến tim như dị tật tim bẩm sinh (hẹp phổi, dị tật thông liên nhĩ) được điều trị nội khoa hoặc phẫu thuật. Bệnh nhân bị dị tật vách liên nhĩ có thể dùng thuốc kháng sinh trước khi thực hiện phẫu thuật. Trẻ có biến chứng não úng thuỷ có thể dùng phương pháp cấy ghép màn chắn để dẫn dịch não tuỷ thừa ra khỏi não. Trong một số trường hợp bệnh nhân bị co giật, nên điều trị bằng thuốc chống co giật làm giảm hoặc kiểm soát cơn co giật. Người mắc hội chứng cardiofaciocutaneous nếu gặp bất thường về mắt thì nên dùng kính cận, kính áp tròng hoặc phẫu thuật cải thiện thị lực.
Thông thường, trẻ em kém phát triển cần đến ống thông dạ dày. Chế độ ăn tăng lượng calo và chất xơ nhằm cải thiện tình trạng táo bón. Trẻ châm phát triển dùng liệu pháp hormone tăng trưởng. Người bệnh gặp vấn đề về da nên dùng kem dưỡng ẩm, thuốc mỡ và các phương pháp điều trị da khác. Người bị bệnh u máu có thể không cần điều trị hoặc loại bỏ u máu bằng phẫu thuật tuỳ vào mức độ nghiêm trọng và vị trí chảy máu (phẫu thuật laser, phẫu thuật lạnh, phẫu thuật thẩm mỹ).
Dạng di truyền
Hội chứng cardiofaciocutaneous di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào cũng đủ gây bệnh.
Hầu hết các trường hợp mắc bệnh do đột biến mới (de novo) và không có tiền sử mắc bệnh trong gia đình.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa hội chứng cardiofaciocutaneous. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Nếu một người mắc hội chứng cardiofaciocutaneous do đột biến gen liên quan đến hội chứng ardiofaciocutaneous, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Trường hợp mắc bệnh do đột biến mới (de novo) xảy ra trong quá trình tạo phôi, các cặp vợ chồng trong thời gian mang thai nên chủ động làm xét nghiệm sàng lọc thai NIPT ihope sớm ngay từ tuần thứ 9 để phát hiện hội chứng cardiofaciocutaneous ở thai nhi.
Các tên gọi khác
- CFC syndrome
- Cardio-facio-cutaneous syndrome
- RASopathy
References
- Genetic Testing Information. Cardio-facio-cutaneous syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1275081/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Cardiofaciocutaneous syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/9146/cardiofaciocutaneous-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CARDIOFACIOCUTANEOUS SYNDROME 1; CFC1. Retrieved June 3, 2022 from https://omim.org/entry/115150
- U.S National Library of Medicine. Cardiofaciocutaneous syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/cardiofaciocutaneous-syndrome/
- National Organization for Rare Disorders. Cardiofaciocutaneous Syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/cardiofaciocutaneous-syndrome/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Cardiofaciocutaneous Syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/9146/cardiofaciocutaneous-syndrome
- Nemours Kids Health. Cardiofaciocutaneous (CFC) Syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://kidshealth.org/en/parents/cardiofaciocutaneous-syndrome.html
- Cincinnati Children's. Cardiofaciocutaneous (CFC) Syndrome. Retrieved June 3, 2022 from https://www.cincinnatichildrens.org/health/c/cardiofaciocutaneous-syndrome
- Mala Cards. Cardiofaciocutaneous Syndrome 1 (CFC1). Retrieved June 3, 2022 from https://www.malacards.org/card/cardiofaciocutaneous_syndrome_1
- Mala Cards. Cardiofaciocutaneous Syndrome 2 (CFC2). Retrieved June 3, 2022 from https://www.malacards.org/card/cardiofaciocutaneous_syndrome_2
- Mala Cards. Cardiofaciocutaneous Syndrome 3 (CFC3). Retrieved June 3, 2022 from https://www.malacards.org/card/cardiofaciocutaneous_syndrome_3
- Mala Cards. Cardiofaciocutaneous Syndrome 4 (CFC4). Retrieved June 3, 2022 from https://www.malacards.org/card/cardiofaciocutaneous_syndrome_4