Methemoglobin loại beta-globin
Methemoglobin loại beta-globin (methemoglobinemia, beta-globin type) xảy ra khi protein beta-globin trong tế bào hồng cầu thay đổi, do đó hiệu suất trao đổi oxy trong máu suy giảm, đồng thời methemoglobin tích tụ .
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ mắc bệnh có triệu chứng khó thở hoặc tím tái do thiếu oxy lần đầu vào khoảng 6 tháng tuổi. Mức độ nghiêm trọng tùy thuộc vào lượng methemoglobin tích tụ.
Một số biểu hiện thường gặp như:
- Đau đầu
- Suy nhược hệ thần kinh trung ương
- Nhiễm toan chuyển hóa
- Co giật, rối loạn nhịp tim
- Hôn mê hoặc tử vong
Hơn 1% huyết sắc tố bị oxy hóa (mang Fe3+) thành methemoglobin khiến máu có màu nâu.
Độ phổ biến
Methemoglobin loại beta-globin hiếm gặp, do đó hiện nay tỷ lệ mắc bệnh vẫn chưa được thống kê cụ thể.
Nguyên nhân
Đột biến gen HBB gây ra methemoglobin loại beta-globin. Gen HBB cung cấp hướng dẫn tạo ra protein beta-globin. Beta-globin là một trong bốn tiểu đơn vị tạo nên huyết sắc tố. Huyết sắc tố của người trưởng thành chứa hai tiểu đơn vị beta-globin và hai tiểu đơn vị alpha-globin. Mỗi tiểu đơn vị liên kết với một phân tử chứa sắt gọi là heme . Sắt trong nhân heme dưới dạng Fe2+ có khả năng liên kết với oxy. Khi phân tử Fe2+ biến đổi thành Fe3+, chúng mất khả năng vận chuyển oxy, lúc này hemoglobin gọi là methemoglobin.
Ảnh: Cấu trúc của heme (nhìn từ trên xuống)
Nguồn: Heme là một phân tử nhỏ, phẳng với một ion sắt (màu đỏ sẫm) ở trung tâm. Heme là thành phần thiết yếu của hemoglobin - protein trong máu mang oxy đi khắp cơ thể
Nguồn: Rachel Kramer Green, RCSB Protein Data Bank
Đột biến gen HBB thay đổi cấu trúc của beta-globin, từ đó phân tử Fe2+ chuyển thành Fe3+. Do đó, hiệu quả trao đổi oxy bị giảm rồi các triệu chứng bệnh xuất hiện.
Chẩn đoán
Bệnh được chẩn đoán dựa trên triệu chứng cụ thể của người bệnh và tiền sử bệnh gia đình. Biểu hiện lâm sàng thường gặp bao gồm khó thở, da xanh xao, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn và mệt mỏi. Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm máu nhằm xác định mức độ methemoglobin trong huyết thanh. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền để phát hiện đột biến gen HBB gây bệnh.
Điều trị
Mục tiêu điều trị tập trung loại bỏ methemoglobin nhằm khắc phục các triệu chứng và làm giảm quá trình oxy hóa hemoglobin.
Một số phương pháp điều trị bao gồm:
- Oxygen therapy: cung cấp oxy nhằm tăng nồng độ oxy trong máu và cải thiện quá trình oxy hóa của hemoglobin.
- Methylene blue: chất chống oxy hóa làm giảm thiểu nồng độ methemoglobin trong máu. Tuy nhiên, methylene blue không được sử dụng cho trẻ sơ sinh và người thiếu men G6PD.
- Vitamin C giúp tăng cường quá trình oxy hóa của hemoglobin.
- Truyền máu nhằm cung cấp hemoglobin mới và giảm thiểu nồng độ methemoglobin.
Một số trường hợp mắc bệnh do dùng thuốc hoặc tiếp xúc với chất gây oxy hóa, cần loại bỏ hoặc giảm tiếp xúc với chúng.
Dạng di truyền
Bệnh di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh.
Các tên gọi khác
- Blue baby syndrome
- Congenital methemoglobinemia
- Hemoglobin M disease
References
- Genetic Testing Information. Methemoglobinemia, beta-globin type . Retrieved March 16, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1840779/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Methemoglobinemia, beta-globin type . Retrieved March 16, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/13007/methemoglobinemia-beta-globin-type
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HEMOGLOBIN--BETA LOCUS. Retrieved March 16, 2023 from https://omim.org/entry/141900
- U.S National Library of Medicine. Methemoglobinemia, beta-globin type. Retrieved March 16, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/methemoglobinemia-beta-globin-type/
- Cleveland Clinic. Methemoglobinemia. Retrieved March 16, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24115-methemoglobinemia
- MalaCards. Methemoglobinemia, Beta-Globin Type. Retrieved March 16, 2023 from https://www.malacards.org/card/methemoglobinemia_beta_globin_type_2
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Beta-Globin Gene Sequencing, Blood. Retrieved March 16, 2023 from https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/Overview/47959
- National Caner Institute. Definition of methemoglobinemia. Retrieved March 16, 2023 from https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/methemoglobinemia
- National Institute of Health. Methemoglobinemia, beta-globin type. Retrieved March 16, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1840779/
- National Organization for Rare Disorders. Methemoglobinemia, beta-globin type. Retrieved March 16, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/methemoglobinemia-beta-globin-type/