Rối loạn phát triển giới tính nam do thiếu men 5-alpha reductase
Thiếu 5-alpha reductase là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến sự phát triển sinh dục nam trước khi sinh và trong tuổi dậy thì. Người bệnh là nam giới về mặt di truyền, với một nhiễm sắc thể X và một nhiễm sắc thể Y trong mỗi tế bào và có tuyến sinh dục nam (tinh hoàn). Tuy nhiên, cơ thể họ không sản xuất đủ hormone dihydrotestosterone (DHT), đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển sinh dục của nam giới. Thiếu hormone này làm gián đoạn sự hình thành các cơ quan sinh dục bên ngoài trước khi sinh.
Ảnh: Hệ thống sinh sản nam giới
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Biểu hiện lâm sàng
Nhiều người thiếu 5-alpha reductase được sinh ra với cơ quan sinh dục có vẻ ngoài là nữ. Trong một số trường hợp khác, cơ quan sinh dục ngoài không rõ nam hay nữ (đôi khi được gọi là cơ quan sinh dục không rõ ràng). Một số trẻ sinh ra có cơ quan sinh dục chủ yếu là nam giới, có dương vật nhỏ bất thường và niệu đạo mở ở mặt dưới của dương vật.
Trong giai đoạn dậy thì, gia tăng nồng độ hormone sinh dục nam dẫn đến sự phát triển một số đặc điểm giới tính phụ, như tăng khối lượng cơ, giọng trầm, phát triển lông mu và chiều cao. Dương vật và bìu (túi da giữ tinh hoàn) phát triển lớn hơn. Khác với nam giới bình thường, người thiếu 5-alpha reductase không phát triển nhiều lông trên mặt hoặc cơ thể. Hầu hết người bệnh không thể có con nếu không sử dụng các phương pháp hỗ trợ sinh sản.
Trẻ em thiếu 5-alpha reductase thường phát triển như các bé gái, một số chấp nhận giới tính nam ở tuổi vị thành niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, trong khi những người khác chấp nhận giới tính nữ.
Độ phổ biến
Thiếu 5-alpha reductase là một tình trạng hiếm gặp, tỷ lệ mắc bệnh chính xác vẫn chưa được biết rõ. Các ca mắc bệnh đã được ghi nhận ở một số quốc gia bao gồm Cộng hòa Dominica, Papua New Guinea, Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập.
Nguyên nhân
Các đột biến trên gen SRD5A2 làm thiếu 5-alpha reductase. Gen SRD5A2 cung cấp hướng dẫn để tạo ra một loại enzyme có tên steroid 5-alpha reductase 2, tham gia vào quá trình xử lý các hormone định hướng sự phát triển giới tính nam, gọi là nội tiết tố androgen. Cụ thể, enzyme chịu trách nhiệm cho một phản ứng hóa học chuyển đổi hormone testosterone thành dihydrotestosterone (DHT) cần thiết cho sự phát triển bình thường của các đặc điểm giới tính nam trước khi sinh, đặc biệt là sự hình thành cơ quan sinh dục ngoài.
Các đột biến trên gen SRD5A2 cản trở steroid 5-alpha reductase 2 chuyển đổi testosterone thành DHT trong các mô sinh sản đang phát triển. Những nội tiết này làm cơ sở cho các thay đổi trong quá trình phát triển giới tính ở trẻ bị thiếu 5-alpha reductase.
Trong tuổi dậy thì, tinh hoàn sản xuất nhiều testosterone hơn. Các nhà nghiên cứu cho rằng những người bị thiếu 5-alpha reductase phát triển các đặc điểm giới tính nam thứ cấp để đáp ứng với mức độ cao hơn của hormone này. Một số người giữ lại lượng nhỏ 5-alpha reductase 2 có thể tạo ra DHT, góp phần phát triển các đặc điểm giới tính thứ cấp trong tuổi dậy thì.
Chẩn đoán
Chẩn đoán chứng thiếu men 5-alpha reductase bằng các phương pháp sau:
- Đánh giá lâm sàng về các đặc điểm rối loạn của cơ quan sinh dục nữ bao gồm âm vật mở rộng, hợp nhất môi sau. Các bất thường đối với cơ quan sinh dục nam bao gồm tinh hoàn không sờ thấy hay dương vật nhỏ. Tiền sử gia đình và các rối loạn trước sinh cũng góp phần trong việc chuẩn đoán bệnh.
- Phân tích nhiễm sắc thể đồ và gen SRY để loại trừ các bất thường về nhiễm sắc thể giới tính.
- Đo nồng độ testosterone/dihydrotestosterone (T/ DHT): những bệnh nhân thiếu 5-alpha-reductase có mức testosterone bình thường hoặc tăng nhẹ, trong khi mức dihydrotestosterone giảm, dẫn đến nồng độ testosterone/dihydrotestosterone (T/DHT) cao hơn bình thường.
- Phân tích đột biến gen 5-alpha-reductase.
- Siêu âm vùng chậu: sử dụng sóng siêu âm tạo ra hình ảnh của các cơ quan nội tạng. Đối với những bệnh nhân thiếu 5-alpha-reductase, siêu âm vùng chậu có thể quan sát cơ quan sinh dục bên trong giúp hỗ trợ chẩn đoán bệnh.
Điều trị
Có nhiều phương pháp điều trị thiếu 5-alpha-reductase bao gồm:
- Xác định giới tính: Vấn đề chính đối với bệnh nhân thiếu 5-alpha-reductase là xác định rõ giới tính. Hầu hết những đứa trẻ này được cho là nữ khi mới sinh, trong khi một số trẻ có vẻ ngoài là nam khi mới sinh và ở tuổi dậy thì.
- Liệu pháp thay thế hormone: Một số bằng chứng cho thấy liệu pháp dihydrotestosterone (DHT) sử dụng trước tuổi dậy thì có thể tăng kích thước dương vật đối với trẻ có vẻ ngoài là nam. Đối với giới nữ, ethinyl estradiol hoặc estrogen liên hợp có thể được sử dụng cho liệu pháp thay thế hormone sau khi cắt bỏ tuyến sinh dục.
- Phẫu thuật: Tạo hình âm đạo và tạo hình bộ phận sinh dục nữ là hai phẫu thuật chính cho những bệnh nhân thiếu 5-alpha-reductase. Phẫu thuật tạo hình âm đạo bắt buộc đối với hầu hết bệnh nhân nữ. Nên thực hiện phẫu thuật khi trẻ ở tuổi vị thành niên hoặc thanh niên. Tạo hình bộ phận sinh dục nữ thường được thực hiện trên trẻ sơ sinh thiếu 5-alpha-reductase ở Hoa Kỳ và nhiều nước công nghiệp phát triển khác. Phẫu thuật bao gồm cắt tinh hoàn, tái cấu trúc các nếp gấp môi âm hộ rõ ràng và tạo hình âm vật.
- Hỗ trợ sinh sản: Nam giới thiếu 5-alpha-reductase có khả năng sinh sản kém do các bất thường về tinh dịch bao gồm giảm số lượng tinh trùng, độ nhớt của tinh dịch cao và thiếu các tế bào sinh tinh. Các phương pháp hỗ trợ sinh sản bao gồm tách và cô đặc tinh trùng để thụ tinh trong tử cung, tiêm tinh trùng vào bào tương trứng và thụ tinh trong ống nghiệm đều cho kết quả thành công.
Dạng di truyền
Thiếu men 5-alpha reductase được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là cả hai bản sao của gen SRD5A2 trong mỗi tế bào đều bị đột biến. Thông thường, bố mẹ của người mắc bệnh đều mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ không biểu hiện bệnh.
Mặc dù những người là nữ về mặt di truyền (có hai nhiễm sắc thể X trong mỗi tế bào) có thể thừa hưởng đột biến ở cả hai bản sao của gen SRD5A2, tuy nhiên sự phát triển giới tính của họ không bị ảnh hưởng. Các đặc điểm giới tính nữ phát triển không cần DHT, do đó thiếu hoạt động steroid 5-alpha reductase 2 không gây ra những thay đổi về thể chất ở nữ. Chỉ những người nam (với một nhiễm sắc thể X và một nhiễm sắc thể Y trong mỗi tế bào) bị đột biến ở cả hai bản sao của gen SRD5A2 mới có các dấu hiệu đặc trưng của thiếu 5-alpha reductase.
Phòng ngừa
Rối loạn phát triển giới tính nam do thiếu men 5-alpha reductase thường được di truyền theo cơ chế gen lặn rất khó phát hiện ở những người thể mang vì gần như không có biểu hiện rõ ràng, đến khi có con mới biết được thì đã quá muộn. Do đó, các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần làm xét nghiệm gen lặn để sàng lọc căn bệnh này, đảm bảo sinh con khỏe mạnh và lành lặn.
Các tên gọi khác
- Lưỡng tính nam giả không hoàn chỉnh trong gia đình, loại 2
- Nam giả lưỡng tính do thiếu hụt 5-alpha-reductase
- PPSH
- Thiếu hụt 5-alpha-reductase steroid
References
- Genetic Testing Information. 3-Oxo-5 alpha-steroid delta 4-dehydrogenase deficiency. Retrieved September 25, 2021 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268297/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. 5-alpha reductase deficiency. Retrieved September 25, 2021 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5680/5-alpha-reductase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. PSEUDOVAGINAL PERINEOSCROTAL HYPOSPADIAS; PPSH. Retrieved September 25, 2021 from https://omim.org/entry/264600
- U.S National Library of Medicine. 5-alpha reductase deficiency. Retrieved September 25, 2021 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/5-alpha-reductase-deficiency
- National Organization for Rare Disorders (NORD). 5-alpha reductase deficiency. Retrieved September 25, 2021 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/5-alpha-reductase-deficiency/
- Disease InfoSearch. Pseudovaginal perineoscrotal hypospadias. Retrieved September 25, 2021 from https://www.diseaseinfosearch.org/5-Alpha+Reductase+Deficiency/6052