Bệnh Sandhoff
Bệnh Sandhoff là rối loạn thần kinh di truyền hiếm gặp, người bệnh gặp các vấn đề thần kinh đặc trưng do chết tế bào thần kinh trong não và tủy sống (hệ thần kinh trung ương). Bệnh được phân thành ba loại chính dựa trên độ tuổi xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng đầu tiên bao gồm sơ sinh, thanh thiếu niên và người lớn.
Biểu hiện lâm sàng
Dạng bệnh Sandhoff ở trẻ sơ sinh là dạng phổ biến và nghiêm trọng nhất với biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Khi được 3-6 tháng tuổi, trẻ phát triển chậm, yếu và mất phối hợp cơ. Do đó, trẻ mất các kỹ năng vận động như lật, ngồi và bò. Trẻ cũng phát triển phản ứng giật mình quá mức đối với tiếng ồn lớn. Khi bệnh tiến triển, trẻ bị co giật, mất thị lực và thính giác, thiểu năng trí tuệ. Một bất thường ở mắt gọi là đốm đỏ anh đào có thể được phát hiện trong quá trình khám bệnh. Một số trẻ có các khuôn mặt dị biệt, các cơ quan to hoặc bất thường xương. Trẻ mắc bệnh Sandhoff dạng sơ sinh thường sống đến khoảng 5 tuổi.
Dạng bệnh Sandhoff tuổi vị thành niên và trưởng thành hiếm gặp. Các dấu hiệu và triệu chứng thường nhẹ hơn so với dạng sơ sinh. Dạng vị thành niên có thể bắt đầu từ 2-10 tuổi. Các biểu hiện bệnh bao gồm khó nói, mất nhận thức, co giật và mất phối hợp cơ. Bệnh Sandhoff người lớn gây ra các vấn đề vận động và tâm thần.
Độ phổ biến
Bệnh Sandhoff hiếm gặp, tỷ lệ mắc bệnh khác nhau giữa các quần thể. Bệnh thường xuất hiện trong cộng đồng người Creole ở miền bắc Argentina, người da đỏ Metis ở Saskatchewan, Canada và người đến từ Lebanon.
Nguyên nhân
Đột biến gen HEXB gây ra bệnh Sandhoff. Gen HEXB cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein là một phần của hai enzyme quan trọng trong hệ thần kinh gồm beta-hexosaminidase A và beta-hexosaminidase B. Các enzyme này nằm trong lysosome - cấu trúc trong tế bào giúp phân hủy các chất độc hại và hoạt động như trung tâm tái chế. Hai enzyme này phân hủy các chất béo, đường phức và các phân tử liên kết với đường. Cụ thể hơn, beta-hexosaminidase A phân giải chất béo GM2 ganglioside.
Đột biến gen HEXB phá vỡ hoạt động của beta-hexosaminidase A và beta-hexosaminidase B, từ đó ngăn chặn các enzyme này phá vỡ một số phân tử bao gồm GM2 ganglioside. Do đó, GM2 ganglioside tích tụ và gây hại cho cơ thể, đặc biệt các tế bào thần kinh của não và tủy sống, cu61i cùng dẫn đến dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Sandhoff. Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng liên quan đến thiếu enzyme beta-hexosaminidase A và B thường phụ thuộc vào độ tuổi xuất hiện và dạng bệnh Sandhoff mắc phải.
Do bệnh Sandhoff làm suy giảm chức năng của các enzyme lysosome và liên quan đến tích tụ ganglioside GM2 nên đôi nó được gọi là rối loạn lưu trữ lysosome hoặc bệnh GM2-gangliosidosis.
Bệnh Sandhoff là một trong ba bệnh gây ra do tích tụ của ganglioside GM2. Hai tình trạng khác là bệnh Tay-Sachs và bệnh GM2-gangliosidosis gây ra bởi đột biến tại các gen khác.
Chẩn đoán
Bác sĩ khám sức khỏe, thăm hỏi tiền sử bệnh gia đình và kiểm tra các dấu hiệu bất thường. Người nghi ngờ mắc bệnh sẽ thực hiện xét nghiệm enzyme, kiểm tra hoạt động của các enzym beta-hexosaminidase A và beta-hexosaminidase B. Người mắc bệnh bị giảm hoặc không có hoạt động của cả hai loại enzyme. Xét nghiệm di truyền được sử dụng để chẩn đoán.
Chấn đoán phân biệt
Một số bệnh lý có dấu hiệu và triệu chứng tương tự bệnh Sandhoff.
- Bệnh Tay-Sachs là một bệnh di truyền hiếm gặp, người bệnh gặp các vấn đề thần kinh đặc trưng do chết tế bào thần kinh trong não và tủy sống (hệ thần kinh trung ương). Bệnh do đột biến gen HEXA gây tích trữ ganglioside GM2.
- Gaucher là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến nhiều cơ quan và mô của cơ thể. Bệnh có các biểu hiện đặc trưng như thiếu máu, đau xương khớp, gan và lách to, rối loạn thần kinh, bệnh tim. Nguyên nhân do đột biến gen GBA làm giảm hoặc loại bỏ đáng kể hoạt động của beta-glucocerebrosidase.
- Bệnh Niemann-Pick là bệnh rối loạn dự trữ lipid. Người mắc bệnh Niemann-Pick có lượng lớn lipid có hại tích tụ trong não, lá lách, gan, phổi và tủy xương. Bệnh do đột biến gen SMPD1, NPC1 hoặc NPC2.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị bệnh hoàn toàn. Quá trình điều trị chủ yếu tập trung vào triệu chứng cụ thể ở mỗi người bệnh. Một số phương pháp điều trị hỗ trợ bao gồm đảm bảo dinh dưỡng, giữ cho đường thở thông thoáng và kiểm soát cơn co giật bằng thuốc chống co giật.
Dạng di truyền
Bệnh Sandhoff di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn đột biến gen HEXA, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Beta-hexosaminidase-beta-subunit deficiency
- GM2 gangliosidosis, type 2
- GM2 gangliosidosis, type II
- Hexosaminidase A and B deficiency disease
- Sandhoff-Jatzkewitz-Pilz disease
- Total hexosaminidase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Genetic Testing Registry: Sandhoff disease. Retrieved September 5, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0036161/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Sandhoff disease. Retrieved September 5, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7604/sandhoff-disease/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. SANDHOFF DISEASE. Retrieved September 5, 2022 from https://omim.org/entry/268800
- U.S National Library of Medicine. Sandhoff disease. Retrieved September 5, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/sandhoff-disease/
- National Institute of Neurological Disorders and Stroke. Sandhoff Disease. Retrieved September 5, 2022 from https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/sandhoff-disease
- National Organization for Rare Disorders. Sandhoff Disease. Retrieved September 5, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/sandhoff-disease/
- Cleveland Clinic. Sandhoff Disease. Retrieved September 5, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/6086-sandhoff-disease
- Orphanet. Sandhoff Disease. Retrieved September 5, 2022 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=796
- National Tay-Sachs and Allied Diseases, Inc. Sandhoff Disease. Retrieved August 16, 2022 from https://www.ntsad.org/index.php/sandhoff-disease