Hội chứng dị dạng mao mạch-não to
Hội chứng dị dạng mao mạch-não to (megalencephaly-capillary malformation syndrome) là bệnh di truyền khiến một số mô như não và mạch máu trong cơ thể phát triển quá mức. Người bệnh có biểu hiện đặc trưng gồm não to và các mao mạch dị dạng trên da.
Biểu hiện lâm sàng
Não to
Người mắc hội chứng dị dạng mao mạch-não to thường biểu hiện rõ triệu chứng đầu to ngay từ khi mới sinh. Trong vài năm đầu sau sinh, não và đầu tiếp tục phát triển với tốc độ nhanh chóng, sau đó, tốc độ tăng trưởng chậm lại như bình thường. Tuy nhiên, đầu người bệnh vẫn lớn hơn kích thước trung bình.
Những dấu hiệu thường gặp khác liên quan đến não bao gồm:
- Não úng thủy
- Dị dạng Chiari
- Chứng đa nang não
Cấu trúc não bất thường dẫn đến đa số người bệnh bị thiểu năng trí tuệ và khởi phát triệu chứng co giật hoặc trương lực cơ yếu. Ngoài ra, chứng đa nang não có thể khiến trẻ chậm nói và khó nhai nuốt.
Ảnh: Dị tật đầu to
Nguồn: National Library of Medicine
Dị dạng mao mạch
Các dấu hiệu dị dạng mao mạch được hình thành do mao mạch mở rộng, từ đó lưu lượng máu gần bề mặt da tăng lên. Quá trình này dẫn đến những đốm màu hồng hoặc đỏ trên da.
Đối với phần lớn bệnh nhân, dị dạng mao mạch xảy ra trên:
- Mặt
- Mũi
- Môi trên
- Nhân trung
Trường hợp khác, bệnh nhân xuất hiện những mảng cutis marmorata lan rộng khắp cơ thể. Chúng là những mảng màu xanh tím dạng lưới hiện diện trên da trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Một số cơ quan phát triển quá mức
Bên cạnh não và mao mạch tăng trưởng quá mức, bệnh còn gây ra một số bất thường khác trong cơ thể. Người bệnh có những biểu hiện như:
- Một cánh tay hoặc chân dài hơn bình thường
- Ngón tay hoặc ngón chân to bất thường
- Dị tật dính ngón chân , ngón tay
Các dấu hiệu và triệu chứng khác của hội chứng dị dạng mao mạch-não to bao gồm khớp lỏng lẻo và da có độ đàn hồi kém. Một số người bệnh có làn da chùng nhão, chảy xệ do mô dưới da dày và mềm bất thường.
Ảnh: Tật dính ngón chân
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Hình thành khối u
Gen đột biến gây ra hội chứng dị dạng mao mạch-não to cũng liên quan đến một số bệnh ung thư. Trong một vài trường hợp, vài loại khối u xuất hiện như u nguyên bào thận (khối u Wilms) tại trẻ em hoặc u màng não trong hệ thần kinh.
Độ phổ biến
Hội chứng dị dạng mao mạch-não to hiếm gặp nên chưa có thống kê cụ thể về tỉ lệ mắc bệnh. Hiện nay, người ta chỉ mới ghi nhận khoảng 150 trường hợp mắc bệnh trên toàn thế giới. Tuy nhiên, số ca mắc bệnh có thể nhiều hơn con số trên do nhiều cá nhân bị chẩn đoán sai hoặc nhầm lẫn với bệnh lý khác.
Nguyên nhân
Đột biến gen PIK3CA gây ra hội chứng dị dạng mao mạch-não to. Gen PIK3CA cung cấp hướng dẫn tạo ra protein p110 alpha (p110α). Protein này là một tiểu đơn vị của enzyme phosphatidylinositol 3-kinase (PI3K). Enzyme PI3K có chức năng truyền tín hiệu hóa học trong tế bào. Đây là tín hiệu rất quan trọng đối với nhiều hoạt động của tế bào, bao gồm quá trình tế bào tăng trưởng, phân chia, di chuyển và tồn tại. Do đó, PI3K là yếu tố quan trọng đối với quá trình phát triển của các mô trên khắp cơ thể, bao gồm cả não và mạch máu.
Gen PIK3CA đột biến làm protein p110α thay đổi dẫn đến enzyme PI3K hoạt động bất thường, từ đó tế bào phát triển và phân chia liên tục. Tế bào tăng sinh nhanh chóng khiến não, mạch máu cũng như các cơ quan khác phát triển quá mức và gây ra những triệu chứng của bệnh.
Hội chứng dị dạng mao mạch-não to và hội chứng Klippel-Trenaunay thuộc phổ phát triển quá mức liên quan đến PIK3CA (PROS). Phổ này bao gồm các bệnh có triệu chứng tương tự nhau, đặc điểm chung là sự phát triển quá mức của nhiều bộ phận trên cơ thể do đột biến gen PIK3CA gây ra.
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể chẩn đoán hội chứng dị dạng mao mạch-não to dựa trên các biểu hiện lâm sàng như:
- Chứng não to hoặc phì đại một bên não
- Yếu cơ
- Động kinh
- Thiểu năng trí tuệ từ nhẹ đến nặng
- Các dị tật mao mạch điển hình
Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen PIK3CA, từ đó kết quả chẩn đoán được xác nhận. Bởi vì ADN từ nước bọt và nguyên bào sợi có mức độ đột biến cao hơn so với ADN trong máu, người ta thường ưu tiên xét nghiệm mẫu mô của bệnh nhân.
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng dị dạng mao mạch-não to. Các liệu pháp chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Các biến chứng thần kinh như não úng thủy, tăng áp lực nội sọ, dị tật Chiari và động kinh có thể được bác sĩ can thiệp bằng cách chỉ định phẫu thuật. Người bệnh nên được theo dõi thường xuyên thông qua chụp MRI não và siêu âm thận nhằm sàng lọc khối u Wilms trong 8 năm đầu đời.
Dạng di truyền
Hội chứng dị dạng mao mạch-não to không phải là bệnh di truyền nên con cái không thừa hưởng gen bệnh từ cha mẹ. Đột biến gen PIK3CA phát sinh ngẫu nhiên tại một tế bào trong giai đoạn phát triển phôi thai trước khi sinh. Khi tế bào tiếp tục phân chia, các tế bào con của tế bào bất thường này sẽ mang đột biến, còn những tế bào khác thì không. Người mang cả hai loại tế bào đột biến di truyền và tế bào bình thường này gọi là bệnh khảm.
Phòng ngừa
Hội chứng dị dạng mao mạch-não to do đột biến ngẫu nhiên xảy ra trong quá trình tạo phôi, vì vậy tất cả thai phụ đều có nguy cơ mang thai bị bệnh. Do đó sàng lọc phát hiện bệnh sớm vô cùng quan trọng và cần thiết cho mọi thai phụ. Phương pháp sàng lọc thai sớm bằng kỹ thuật giải trình tự gen NGS tiên tiến nhất hiện nay có thể phát hiện tương đối chính xác bệnh ngay từ tuần thai thứ 9 thông qua xét nghiệm NIPT và chỉ cần sàng lọc 1 lần cho cả thai kỳ.
Các tên gọi khác
- M-CM
- MCAP
- MCMTC
- Macrocephaly cutis marmorata telangiectatica congenita
- Macrocephaly-capillary malformation syndrome
- Megalencephaly cutis marmorata telangiectatica congenita
- Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria syndrome
References
- Genetic Testing Information. Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria syndrome. Retrieved November 09, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1865285/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria syndrome. Retrieved November 09, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6950/megalencephaly-capillary-malformation-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MEGALENCEPHALY-CAPILLARY MALFORMATION-POLYMICROGYRIA SYNDROME; MCAP. Retrieved November 09, 2023 from https://omim.org/entry/602501
- U.S National Library of Medicine. Megalencephaly-capillary malformation syndrome. Retrieved November 09, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/megalencephaly-capillary-malformation-syndrome/
- DermNet NZ. Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria. Retrieved November 09, 2023 from https://dermnetnz.org/topics/megalencephaly-capillary-malformation-polymicrogyria
- National Institute of Health. Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria syndrome(MCAP). Retrieved November 09, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/medgen/355421
- National Organization for Rare Disorders. Megalencephaly-Capillary Malformation. Retrieved November 09, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/megalencephaly-capillary-malformation/
- Orphanet. Megalencephaly-capillary malformation-polymicrogyria syndrome. Retrieved November 09, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=60040
- Radiopaedia. Megalencephaly-capillary malformation syndrome. Retrieved November 09, 2023 from https://radiopaedia.org/articles/megalencephaly-capillary-malformation-syndrome