Hội chứng Li-Fraumeni
Hội chứng Li-Fraumeni (Li-Fraumeni Syndrome – LFS) là bệnh di truyền hiếm gặp, liên quan đến đột biến gây bệnh hoặc có khả năng gây bệnh trong gen TP53. Bệnh có khuynh hướng di truyền qua nhiều thế hệ. Bệnh làm tăng nguy cơ phát triển một số loại ung thư, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Biểu hiện lâm sàng
Các bệnh ung thư thường liên quan đến hội chứng Li-Fraumeni bao gồm:
- Ung thư vú
- Ung thư xương (osteosarcoma)
- Ung thư mô mềm (ví dụ như cơ) gọi là sarcoma mô mềm
- Khối u não
- Bệnh bạch cầu
- Ung thư biểu mô vỏ thượng thận (adrenocortical carcinoma)
Một số loại ung thư khác cũng có thể xuất hiện như:
- Ung thư biểu mô tuyến ở phổi
- Ung thư hắc tố da
- Khối u đường tiêu hóa (như ruột kết, tuyến tụy)
- Ung thư thận
- Ung thư tuyến giáp
- Tế bào mầm tuyến sinh dục (như buồng trứng, tinh hoàn và tuyến tiền liệt)
Khoảng 50% người bệnh phát triển ung thư ở tuổi 40 và khoảng 90% khả năng ở tuổi 60. Trong khi hầu hết phụ nữ tăng nguy cơ mắc ung thư vú tăng lên rõ rệt. Nhiều bệnh nhân mắc nhiều hơn hai bệnh ung thư nguyên phát trong suốt cuộc đời của họ.
Độ phổ biến
Người ta ước tính tỷ lệ mắc hội chứng Li-Fraumeni khoảng 1/20.000 đến 1/5.000 người trên thế giới.
Nguyên nhân
Hội chứng Li-Fraumeni xảy ra do đột biến gen TP53 trên nhiễm sắc thể 17. TP53 là gen ức chế khối u giúp kiểm soát quá trình phát triển và phân chia của tế bào. Đột biến gen dẫn tới các tế bào phân chia mất kiểm soát rồi hình thành khối u. Khoảng 75% trường hợp mắc hội chứng Li-Fraumeni và khoảng 25% trường hợp mắc hội chứng giống Li-Fraumeni có đột biến dòng mầm trong gen TP53. Các đột biến gen thường di truyền và hiện diện trong hầu hết các tế bào trong cơ thể.
Một vài trường hợp mắc bệnh ung thư đặc trưng của hội chứng Li-Fraumeni và hội chứng giống Li-Fraumeni không có đột biến gen TP53. Các yếu tố di truyền liên quan đến những bệnh này chưa rõ ràng.
Tế bào có hai bản sao của gen TP53 đột biến tạo ra protein TP53 mất chức năng, cho phép các khối u phát triển. Đột biến thứ hai thường xảy ra ở tế bào bên trong mô vú, xương hoặc cơ.
Các yếu tố di truyền và môi trường cũng có khả năng ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư ở người mang đột biến gen TP53 như lối sống hoặc tiếp xúc với bức xạ.
Chẩn đoán
Tiêu chí chẩn đoán FLS
Tiêu chí 1
- Mắc một trong các bệnh sau: sarcoma mô mềm, sarcoma xương, ung thư vú trước mãn kinh, u não, ung thư biểu mô vỏ thượng thận, bệnh bạch cầu hoặc ung thư phổi
- Ít nhất một thân nhân bậc một hoặc bậc hai trong gia đình có khối u liên quan đến LFS, ngoại trừ ung thư vú
Tiêu chí 2
- Xuất hiện nhiều khối u, hai trong số các khối u liên quan đến LFS và khối u đầu tiên xảy ra trước 46 tuổi, ngoại trừ nhiều khối u ở vú.
Tiêu chí 3
- Mắc ung thư biểu mô vỏ thượng thận hoặc khối u trong đám rối mạch mạc (màng bao quanh não)
Tiêu chí chẩn đoán FLS cổ điển
- Mắc sarcoma trước 45 tuổi
- Thân nhân bậc một (cha mẹ, anh/ chị/ em ruột) hoặc cấp hai (ông bà, cô/ chú, cháu trai/ gái) mắc bệnh ung thư trước 45 tuổi
Tiêu chí chẩn đoán hội chứng giống Li-Fraumeni (Li-Fraumeni-Like Syndrome - LFL)
Đối với trường hợp không đáp ứng tiêu chí chẩn đoán FLS cổ điển.
- Mắc bệnh ung thư khi còn nhỏ, sarcoma, khối u não hoặc khối u vỏ thượng thận trước 45 tuổi
- Ít nhất một thân nhân bậc một hoặc bậc hai mắc bệnh ung thư liên quan đến LFS trước 60 tuổi
Yếu tố nguy cơ
Phụ nữ mắc ung thư vú trước 30 tuổi và không xác định đột biến ở gen BRCA1 hoặc BRCA2, có thể có đột biến TP53 (ước tính 4% - 8%).
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho LFS hoặc biến thể gen TP53 dòng mầm.
Người ta cho rằng người bệnh có nguy cơ cao mắc các bệnh ung thư do bức xạ gây ra, vì vậy cần tiếp cận xạ trị một cách thận trọng. Đồng thời, họ nên hạn chế chụp cắt lớp vi tính (CT) và kỹ thuật liên quan đến bức xạ ion hóa. Tuy nhiên, nếu chúng cần thiêt cho quá trình điều trị có thể cân nhắc.
Người bệnh cần thay đổi lối sống, tránh ánh nắng trực tiếp từ mặt trời, thuốc lá và các yếu tố gây ung thư khác.
Dạng di truyền
Hội chứng Li-Fraumeni di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào đủ để làm tăng nguy cơ phát triển ung thư. Hầu hết những người mắc hội chứng Li-Fraumeni thừa hưởng một bản sao gen bị thay đổi từ cha hoặc mẹ bị bệnh.
Tuy nhiên, khoảng 20% trường hợp, bệnh gây ra do đột biến mới (de novo) trong gen xảy ra trong quá trình hình thành tế bào sinh sản (trứng hoặc tinh trùng).
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa hội chứng Li-Fraumeni. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Nếu một người mắc hội chứng Li-Fraumeni do đột biến gen TP53, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các tên gọi khác
- LFS
- Sarcoma family syndrome of Li and Fraumeni
- Sarcoma, breast, leukemia, and adrenal gland (SBLA) syndrome
- SBLA syndrome
References
- Genetic Testing Information. Li-Fraumeni syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0085390/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Li-Fraumeni syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6902/li-fraumeni-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. LI-FRAUMENI SYNDROME; LFS. Retrieved June 11, 2022 from https://omim.org/entry/151623
- U.S National Library of Medicine. Li-Fraumeni syndrome. Retrieved December June 11, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/li-fraumeni-syndrome
- National Organization for Rare Disorders. Li-Fraumeni Syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/li-fraumeni-syndrome/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Li-Fraumeni syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6902/li-fraumeni-syndrome/diagnosis
- Cancer.net. Li-Fraumeni syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://www.cancer.net/cancer-types/li-fraumeni-syndrome
- Cleveland Clinic. Li-Fraumeni Syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22073-li-fraumeni-syndrome
- Li-Fraumeni Syndrome Association. WHAT IS LFS? Retrieved June 11, 2022 from https://www.lfsassociation.org/what-is-lfs/
- Dana-Farber Cancer Institute. About the Li-Fraumeni Syndrome and TP53 Center. Retrieved June 11, 2022 from https://www.dana-farber.org/cancer-genetics-and-prevention/syndromes-genes-and-programs/li-fraumeni-syndrome-and-tp53-center/
- St. Jude Children's Research Hospital. Li-Fraumeni Syndrome. Retrieved June 11, 2022 from https://www.stjude.org/disease/li-fraumeni.html