Homocystin niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase
Homocystin niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase (Homocystinuria due to methylenetetrahydrofolate reductase deficiency) là bệnh di truyền hiếm gặp, nguyên nhân do cơ thể người bệnh chuyển hóa folate (vitamin B9) kém, từ đó nồng độ homocystine trong máu tăng cao.
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh homocystin niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase có nhiều triệu chứng khác nhau, từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào độ tuổi khởi phát.
Dạng khởi phát sớm
Đối với dạng khởi phát sớm, người bệnh thường phát triển các dấu hiệu và triệu chứng trước một tuổi. Trong dạng này, enzyme hoạt động tại mức thấp nhất, do đó trẻ bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn so với dạng khởi phát muộn.
Một số triệu chứng phổ biến như:
- Khó ăn uống
- Tăng trưởng thể chất chậm
- Co giật
- Suy giảm nhận thức
- Ngưng thở tạm thời
- Cơ và khớp mềm
- Não úng thủy
- Kích thước đầu và não nhỏ
- Chậm phát triển trí tuệ
Bên cạnh đó, trẻ có thể bị những bệnh lý liên quan đến mắt như lác mắt, chứng rung giật nhãn cầu hoặc chảy máu võng mạc.
Ảnh: Tật đầu nhỏ
Nguồn: Centers for Disease Control and Prevention
Dạng khởi phát muộn
Trường hợp khởi phát muộn, người bệnh xuất hiện triệu chứng sau một tuổi hoặc khi trưởng thành. Ban đầu, người bệnh chỉ có những dấu hiệu bệnh liên quan đến hệ thần kinh, sau đó triệu chứng xuất hiện tại nhiều bộ phận khác của cơ thể như mạch máu và mắt.
Một số dấu hiệu bao gồm:
- Cơ chân yếu
- Rối loạn vận động
- Động kinh hoặc co giật
- Suy giảm nhận thức và trí tuệ
- Huyết khối trong tĩnh mạch, động mạch và não
Ảnh: Động mạch
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Cấu trúc bên trong của não
Nguồn: Terese Winslow
Độ phổ biến
Homocystin niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase là bệnh di truyền hiếm gặp. Theo thống kê năm 2000, trên toàn thế giới chỉ mới ghi nhận 24 trường hợp mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen MTHFR gây ra bệnh homocystin niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme methylenetetrahydrofolate reductase, enzyme này tham gia xử lý folate. Khi chúng ta ăn những loại thực phẩm giàu methionine như thịt, cá, trứng và phô mai, cơ thể sẽ phân giải chúng thành homocysteine. Tuy nhiên, quá nhiều homocysteine có thể gây hại nên chúng sẽ chuyển hóa một phần thành methionine.
Enzyme methylenetetrahydrofolate reductase có chức năng chuyển đổi folate dưới dạng 5,10-methylenetetrahydrofolate thành dạng folate 5-methyltetrahydrofolate. Đây là dạng folate chính trong máu, nó cần thiết cho quá trình gồm nhiều bước chuyển đổi axit amin homocysteine thành axit amin methionine. Sau đó, cơ thể sử dụng methionine để tạo ra protein và các hợp chất quan trọng khác.
Gen đột biến khiến enzyme suy giảm chức năng hoặc không hoạt động (bất hoạt), dẫn đến quá trình chuyển hóa homocysteine thành methionine bị gián đoạn. Do đó, homocysteine tích tụ trong máu và nồng độ methionine giảm. Một số homocysteine dư thừa được bài tiết qua nước tiểu (homocystin niệu). Nồng độ homocysteine quá cao trong cơ thể sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh.
Chẩn đoán
Trong vòng 48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm khác để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm thêm xét nghiệm chẩn đoán bệnh. Nếu không được điều trị, homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm chẩn đoán tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh thiếu axit amin, vì vậy bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ homocysteine cao trong máu và nước tiểu trong khi nồng độ methionine thấp có thể cho thấy em bé bị homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase.
Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận các kết quả chẩn đoán.
Ảnh: Axit amin
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn Bệnh homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase. Mục tiêu điều trị chủ yếu là ngăn ngừa hoặc giảm nhẹ các triệu chứng bệnh bằng cách giữ mức homocysteine và methionine trong cơ thể bình thường. Thông thường, người mắc bệnh homocystin niệu cần phải duy trì chế độ ăn ít protein. Tuy nhiên, chế độ ăn này không được khuyến khích cho người bị homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase. Nếu hạn chế protein, lượng methionine cũng giảm theo. Nồng độ methionine quá thấp có thể gây hại cho cơ thể.
Người bệnh sẽ được chỉ định sử dụng một số loại thuốc để giảm nồng độ homocysteine trong máu. Điển hình là thuốc có chứa betaine giúp chuyển hóa homocysteine trở lại thành methionine. Betaine được sản xuất tự nhiên trong cơ thể. Ngoài ra, một số thực phẩm như củ cải đường, rau bina và một số loại ngũ cốc cũng chứa lượng nhỏ betaine.
Một số loại thuốc điều trị khác bao gồm:
- Axit folinic hoặc 5-MTHF
- Các vitamin B khác như vitamin B6, cobalamin hoặc riboflavin
- Carnitine
- Methionin
Dạng di truyền
Homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Homocystine niệu do thiếu methylenetetrahydrofolate reductase di truyền lặn do đột biến gen MTHFR, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Homocysteinemia due to methylenetetrahydro-folate reductase deficienc
- Methylenetetrahydro-folate reductase deficiency
- Homocysteinuria due to methylenetetrahydro-folate reductase deficiency
- 5,10-alpha-methylenetetrahydro-folate reductase deficiency
- 5,10 alpha methylenetetrahydro-folate reductase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Homocystinuria due to methylene tetrahydrofolate reductase deficiency. Retrieved October 17, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1856058/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HOMOCYSTINURIA DUE TO DEFICIENCY OF N(5,10)-METHYLENETETRAHYDROFOLATE REDUCTASE ACTIVITY. Retrieved October 17, 2023 from https://www.omim.org/entry/236250
- U.S National Library of Medicine. MTHFR gene. Retrieved October 17, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/mthfr/
- Centers for Disease Control and Prevention MTHFR Gene and Folic Acid. Retrieved October 17, 2023 from https://www.cdc.gov/ncbddd/folicacid/mthfr-gene-and-folic-acid.html
- MalaCards. Homocystinuria Due to Deficiency of N -Methylenetetrahydrofolate Reductase Activity (MTHFRD). Retrieved October 17, 2023 from https://www.malacards.org/card/homocystinuria_due_to_deficiency_of_n_methylenetetrahydrofolate_reductase_activity
- National Institute of Health. Methylenetetrahydrofolate Reductase Deficiency. Retrieved October 17, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK66131/
- National Organization for Rare Disorders. Homocystinuria due to MTHFR deficiency. Retrieved October 17, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/homocystinuria-due-to-mthfr-deficiency/
- Orphanet. Homocystinuria due to methylene tetrahydrofolate reductase deficiency. Retrieved October 17, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=395