Thiếu beta-ketothiolase – Beta-ketothiolase deficiency (BKT)
Thiếu beta-ketothiolase (Beta-Ketothiolase Deficiency – BKT) là bệnh di truyền hiếm gặp khi cơ thể không thể xử lý hiệu quả chuỗi axit amin isoleucine. Thiếu beta-ketothiolase cũng làm suy yếu khả năng xử lý este acyl-CoA được tạo ra trong quá trình phân hủy chất béo.
Biểu hiện lâm sàng
Các dấu hiệu và triệu chứng thiếu beta-ketothiolase thường xuất hiện trong giai đoạn từ 6 đến 24 tháng tuổi.
Trẻ mắc bệnh có biểu hiện như:
- Nôn mửa
- Mất nước
- Khó thở, mệt mỏi
- Co giật
Những triệu chứng trên do nhiễm cetone dẫn đến hôn mê và có thể tử vong nếu không được điều trị. Chứng nhiễm cetone thường được kích hoạt bởi nhiễm trùng hoặc không ăn trong thời gian dài. Ngoài ra, tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu protein cũng góp phần khởi phát bệnh. Sau các đợt khởi phát nhiễm cetone nghiêm trọng, phần lớn người bệnh mắc phải các di chứng thần kinh (chậm phát triển) hoặc bệnh não chuyển hóa (yếu cơ, rối loạn ngôn ngữ và vận động, chứng múa giật). Tần suất các đợt nhiễm cetone giảm dần theo thời gian và biến mất hẳn trước tuổi thiếu niên.
Độ phổ biến
Thiếu beta-ketothiolase là bệnh di truyền hiếm gặp. Khoảng 250 người mắc bệnh đã được ghi nhận trong các tài liệu y khoa.
Nguyên nhân
Đột biến gen ACAT1 gây thiếu beta-ketothiolase. Gen ACAT1 cung cấp hướng dẫn tạo một enzyme hiện diện chủ yếu trong ty thể - trung tâm sản xuất năng lượng của tế bào. Enzyme này có khả năng phá vỡ protein và chất béo từ thức ăn. Enzyme ACAT1 tham gia chuyển hóa isoleucine - một trong những chất tạo ra sau quá trình phân hủy chất béo.
Gen ACAT1 đột biến làm giảm hoặc mất chức năng của enzyme ACAT1. Thiếu enzyme ACAT1 nên cơ thể không xử lý protein và chất béo hiệu quả. Do đó, các hợp chất độc hại tích tụ nhiều trong máu. Vì vậy, pH máu giảm mạnh (nhiễm cetone), do đó các mô và cơ quan chủ yếu của hệ thần kinh bị tổn hại.
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện thiếu beta-ketothiolase và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao thiếu beta-ketothiolase, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu beta-ketothiolase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo lường nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ bị rối loạn axit hữu cơ, vì vậy bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem em bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ cao acylcarnitine C5-OH trong máu và axit hữu cơ trong nước tiểu có thể là dấu hiệu cho thấy em bé bị thiếu beta-ketothiolase. Đôi khi, bác sĩ cần xét nghiệm thêm một mẫu da rất nhỏ. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền có thể được chỉ định để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn thiếu beta-ketothiolase. Mục tiêu điều trị chủ yếu làm giảm triệu chứng nhiễm cetone đột ngột.
Khi trẻ khởi phát các đợt nhiễm cetone, cần nhanh chóng truyền dịch tĩnh mạch với glucose và chất điện giải theo chỉ định của bác sĩ. Một số trường hợp có thể bổ sung carnitine và lọc thận. Bệnh nhân bị hôn mê, khó thở nặng cần hỗ trợ thở máy.
Chế độ dinh dưỡng lành mạnh giúp quá trình điều trị đạt hiệu quả cao. Người bệnh nên tránh ăn các thực phẩm giàu muối như thịt chế biến, thức ăn nhanh và các loại gia vị chứa nhiều muối nhằm giảm nguy cơ tăng huyết áp. Bên cạnh đó, họ cũng cần giảm đường trong chế độ ăn uống nhằm ngăn ngừa tăng đường huyết và các triệu chứng liên quan. Người bệnh cần uống đủ nước, duy trì cân bằng điện giải.
Dạng di truyền
Thiếu beta-ketothiolase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu beta-ketothiolase di truyền lặn đột biến gen ACAT1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- 2-methyl-3-hydroxybutyricacidemia
- 2-methylacetoacetyl-coenzyme A thiolase deficiency
- 3-alpha-oxothiolase deficiency
- 3-ketothiolase deficiency
- 3-oxothiolase deficiency
- Alpha-methylacetoacetic aciduria
- MAT deficiency
- Methylacetoacetyl-coenzyme A thiolase deficiency
- Mitochondrial 2-methylacetoacetyl-CoA thiolase deficiency - potassium stimulated
- Mitochondrial acetoacetyl-CoA thiolase deficiency
- T2 deficiency
- Β-ketothiolase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Deficiency of acetyl-CoA acetyltransferase. Retrieved March 22, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1536500/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Beta ketothiolase deficiency. Retrieved March 22, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/872/beta-ketothiolase-deficiency/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ALPHA-METHYLACETOACETIC ACIDURIA. Retrieved March 22, 2023 from https://omim.org/entry/203750
- U.S National Library of Medicine. Beta-ketothiolase deficiency. Retrieved March 22, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/beta-ketothiolase-deficiency/
- Frontiers. Two Infants With Beta-Ketothiolase Deficiency Identified by Newborn Screening in China. Retrieved March 22, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2019.00451/full
- National Organization for Rare Disorders. Beta-ketothiolase deficiency. Retrieved March 22, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/beta-ketothiolase-deficiency/
- Orphanet. Beta-ketothiolase deficiency. Retrieved March 22, 2023 from https://www.orpha.net/consor/www/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=134
- Abdelkreem E, Harijan RK, Yamaguchi S, Wierenga RK, Fukao T. Mutation update on ACAT1 variants associated with mitochondrial acetoacetyl-CoA thiolase (T2) deficiency. Hum Mutat. 2019 Oct;40(10):1641-1663. doi: 10.1002/humu.23831
- Fukao T, Yamaguchi S, Orii T, Hashimoto T. Molecular basis of beta-ketothiolase deficiency: mutations and polymorphisms in the human mitochondrial acetoacetyl-coenzyme A thiolase gene. Hum Mutat. 1995;5(2):113-20. doi: 10.1002/humu.1380050203
- Baby's First Test. Conditions Beta-Ketothiolase Deficiency. Retrieved March 22, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/beta-ketothiolase-deficiency
- STAR-G. BKD (beta-ketothiolase deficiency). Retrieved September 26, 2023 from https://www.newbornscreening.info/bkd-beta-ketothiolase-deficiency/