Thiếu glutathione synthetase
Quá trình sản xuất năng lượng của tế bào tạo ra các phân tử gây hại, nên glutathione ngăn ngừa những phân tử này làm tổn thương tế bào bằng cách bất hoạt chúng. Loại chất này góp phần xử lý thuốc và chất gây ung thư, đồng thời glutathione tham gia hình thành ADN, protein và các thành phần tế bào quan trọng khác. Thiếu glutathione synthetase là bệnh di truyền gây gián đoạn quá trình sản xuất glutathione.
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu glutathione synthetase được phân thành ba loại gồm nhẹ, trung bình và nặng.
- Người bệnh dạng nhẹ bị thiếu máu tán huyết. Ngoài ra, glutathione không được xử lý đúng cách trong tế bào, từ đó làm tích tụ 5-oxoproline. Cơ thể bệnh nhân giải phóng lượng lớn 5-oxoproline vào nước tiểu dẫn đến 5-oxoproline niệu.
- Các dấu hiệu của thiếu glutathione synthetase trung bình khởi phát ngay sau sinh gồm thiếu máu tán huyết, 5-oxoproline niệu và nhiễm toan chuyển hoá (máu và mô tăng tính axit).
- Trường hợp mắc dạng nặng gặp các vấn đề về thần kinh gồm co giật, chậm phát triển tâm thần vận động, thiểu năng trí tuệ, mất điều hoà. Một số người bị nhiễm vi khuẩn tái phát.
Độ phổ biến
Thiếu glutathione synthetase hiếm gặp, cho đến nay hơn 70 trường hợp trên toàn thế giới đã được ghi nhận.
Nguyên nhân
Chu kỳ gamma-glutamyl diễn ra trong phần lớn tế bào của cơ thể nhằm tạo ra glutathione. Glutathione bảo vệ tế bào khỏi tác hại từ phân tử chứa oxy không ổn định—sản phẩm phụ của quá trình sản xuất năng lượng. Glutathione còn được gọi là chất chống oxy hoá nhờ khả năng bảo vệ tế bào.
Đột biến gen GSS gây ra thiếu glutathione synthetase. Gen GSS cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme glutathione synthetase. Enzyme này tham gia chu trình gamma-glutamyl. Đột biến gen GSS ngăn tế bào sản xuất đủ lượng glutathione, từ đó dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Chẩn đoán
Chẩn đoán thiếu glutathione synthetase dựa vào biểu hiện lâm sàng, tiền sử bệnh gia đình và xét nghiệm chuyên biệt. Xét nghiệm enzyme giúp kiểm tra hoạt động của glutathione synthetase. Kết quả của người bệnh cho thấy enzyme này giảm hoạt động trong hồng cầu hoặc nguyên bào sợi nuôi cấy. Các xét nghiệm đo lượng glutathione hỗ trợ chẩn đoán bệnh. Trường hợp mắc 5-oxoproline niệu được chẩn đoán thông qua sắc ký khí khối phổ (GC-MS). Xét nghiệm di truyền phát hiện đột biến gen GSS có thể dùng để xác nhận chẩn đoán thiếu glutathione synthetase.
Điều trị
Điều trị thiếu glutathione synthetase tập trung làm giảm triệu chứng của từng cá nhân. Điều trị nhiễm toan chuyển hoá bằng natri bicarbonate. Giai đoạn đầu, người bệnh cần truyền thuốc bằng đường tiêm. Sau đó, bệnh nhân có thể chuyển sang điều trị bằng liệu pháp uống natri bicarbonat hoặc citrate. Ngoài ra, người bệnh có thể bổ sung vitamin E, C do đặc tính chống oxy hóa của chúng.
Dạng di truyền
Thiếu glutathione synthetase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn do đột biến gen GSS, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- 5-oxoprolinemia
- 5-oxoprolinuria
- Deficiency of glutathione synthase
- Deficiency of glutathione synthetase
- Pyroglutamic acidemia
- Pyroglutamic aciduria
References
- Genetic Testing Information. Glutathione synthetase deficiency without 5-oxoprolinuria. Retrieved 31 May 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1856399/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Glutathione synthetase deficiency. Retrieved 31 May 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10047/glutathione-synthetase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. GLUTATHIONE SYNTHETASE DEFICIENCY; GSSD. Retrieved 31 May 2023 from https://omim.org/entry/266130
- U.S National Library of Medicine. Glutathione synthetase deficiency. Retrieved 31 May 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/glutathione-synthetase-deficiency/#resources
- MalaCards. Glutathione Synthetase Deficiency (GSSD). Retrieved 31 May 2023 from https://www.malacards.org/card/glutathione_synthetase_deficiency?search=GlutathioneSynthetaseDeficiency
- National Institute of Health. Glutathione Synthetase Deficiency. Retrieved 31 May 2023 from https://search.nih.gov/search?utf8=&affiliate=nih&query=Glutathione+Synthetase+Deficiency&commit=Search
- National Organization for Rare Disorders. Glutathione Synthetase Deficiency. Retrieved 31 May 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/glutathione-synthetase-deficiency/
- Orphanet. Glutathione synthetase deficiency. Retrieved 31 May 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=711&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=Glutathione-synthetase-deficiency&Disease_Disease_Search_diseaseType=Pat&Disease(s)/groupofdiseases=Glutathione-synthetase-deficiency&title=Glutathionesynthetasedeficiency&search=Disease_Search_Simple
- National Cancer Institute. GSS. Retrieved 31 May 2023 from https://edrn.nci.nih.gov/data-and-resources/biomarkers/gss/