Bệnh CLN4
Bệnh tích tụ lipofuscin neuron (neuronal ceroid lipofuscinose – NCL) hay bệnh Batten là nhóm bệnh ảnh hưởng đến hệ thần kinh, thị lực và trí tuệ. Bệnh được chia thành 8 loại dựa vào các đặc điểm sau:
- Nguyên nhân di truyền
- Độ tuổi khởi phát
- Dấu hiệu và triệu chứng
Tên của mỗi loại bao gồm “CLN” và số thứ tự loại phụ. Bệnh CLN4 ảnh hưởng chủ yếu đến hệ thần kinh, người bệnh thường biểu hiện triệu chứng từ đầu đến cuối thời thơ ấu, nhưng đôi khi chúng có thể xuất hiện ở tuổi trưởng thành.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh thường khởi phát khoảng 30 tuổi, người bệnh có các đặc điểm sau:
- Động kinh giật cơ
- Sa sút trí tuệ
- Mất điều hòa
- Xuất hiện cử động không tự chủ (run)
- Rối loạn ngôn ngữ
Bệnh CLN4 không ảnh hưởng đến thị giác. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh tiến triển nặng dần theo thời gian. Bệnh nhân thường sống khoảng 15 năm từ khi các triệu chứng xuất hiện.
Độ phổ biến
Bệnh CLN4 hiếm gặp, ước tính tỷ lệ mắc bệnh khoảng 1/100.000 người trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen DNAJC5 gây ra bệnh CLN4. Gen DNAJC5 cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein có tên là chuỗi cysteine alpha (CSPα). Protein này hiện diện trong não, nó tái tạo một số protein sai hỏng liên quan đến quá trình truyền xung thần kinh.
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Đột biến gen DNAJC5 dẫn đến phiên bản protein CSPα bất thường làm giảm khả năng tái tạo protein. Do đó, cơ thể thiếu các protein thiết yếu cho quá trình truyền xung thần kinh, dẫn đến những triệu chứng thần kinh bất thường của bệnh CLN4.
Bệnh CLN4 khiến cơ thể tích tụ protein và nhiều chất khác trong lysosome của các tế bào khắp cơ thể rồi khiến tế bào chết đi, trong đó tế bào thần kinh dễ bị tổn thương nhất. Đặc điểm này góp phần hình thành triệu chứng suy giảm chức năng thần kinh của bệnh CLN4. Hiện nay, người ta vẫn chưa hiểu rõ vì sao đột biến gen DNAJC5 gây ra tình trạng tích tụ các chất trong lysosome.
Chẩn đoán
Quá trình chẩn đoán bệnh cần kết hợp nhiều yếu tố, bao gồm triệu chứng cụ thể của mỗi người bệnh, tiền sử bệnh của cá nhân và gia đình.
Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm chuyên sâu hỗ trợ quá trình chẩn đoán như:
- Xét nghiệm đánh giá mức độ hoạt động của enzyme
- Kiểm tra mẫu da hoặc mô dưới kính hiển vi
- Xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen DNAJC5
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh CLN4. Những liệu pháp can thiệp y tế nhằm hỗ trợ giảm triệu chứng và cải thiện chức năng sống của người bệnh.
Các liệu pháp hỗ trợ điều trị được áp dụng, bao gồm:
- Liệu pháp thay thế enzyme
- Liệu pháp tế bào gốc
- Một số loại thuốc chống co giật và giãn cơ
Dạng di truyền
Bệnh CLN4 di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Tế bào cần một bản sao gen bị đột biến là đủ để gây ra các triệu chứng bệnh.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Một số trường hợp do đột biến mới (de novo) xảy ra trong quá trình hình thành giao tử (trứng hoặc tinh trùng) ở cha mẹ của bệnh nhân hoặc trong giai đoạn phát triển sớm của phôi thai.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Phòng ngừa
Bệnh CLN4 di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Adult neuronal ceroid lipofuscinosis
- Ceroid lipofuscinosis, neuronal, 4B, autosomal dominant
- CLN4B
- Parry disease
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. Ceroid lipofuscinosis, neuronal, 4 (Kufs type). Retrieved December 19, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1834207/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Adult neuronal ceroid lipofuscinosis. Retrieved December 19, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10973/adult-neuronal-ceroid-lipofuscinosis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CEROID LIPOFUSCINOSIS, NEURONAL, 4 (KUFS TYPE). Retrieved December 19, 2022 from https://omim.org/entry/162350
- U.S National Library of Medicine. CLN4 disease. Retrieved December 19, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/cln4-disease/
- National Organization for Rare Disorders. Adult Neuronal Ceroid Lipofuscinosis. Retrieved December 19, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/kufs-disease/
- Kollmann K, Uusi-Rauva K, Scifo E, Tyynela J, Jalanko A, Braulke T. Cell biology and function of neuronal ceroid lipofuscinosis-related proteins. Biochim Biophys Acta. 2013 Nov;1832(11):1866-81. doi: 10.1016/j.bbadis.2013.01.019.
- Orphanet. CLN4A disease. Retrieved December 19, 2022 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=19107
- MalaCards. Ceroid Lipofuscinosis, Neuronal, 4 (CLN4) Retrieved December 19, 2022 from https://www.malacards.org/card/ceroid_lipofuscinosis_neuronal_4
- Henderson MX, Wirak GS, Zhang YQ, Dai F, Ginsberg SD, Dolzhanskaya N, Staropoli JF, Nijssen PC, Lam TT, Roth AF, Davis NG, Dawson G, Velinov M, Chandra SS. Neuronal ceroid lipofuscinosis with DNAJC5/CSPalpha mutation has PPT1 pathology and exhibit aberrant protein palmitoylation. Acta Neuropathol. 2016 Apr;131(4):621-37. doi: 10.1007/s00401-015-1512-2.
- Smith KR, Dahl HH, Canafoglia L, Andermann E, Damiano J, Morbin M, Bruni AC, Giaccone G, Cossette P, Saftig P, Grotzinger J, Schwake M, Andermann F, Staropoli JF, Sims KB, Mole SE, Franceschetti S, Alexander NA, Cooper JD, Chapman HA, Carpenter S, Berkovic SF, Bahlo M. Cathepsin F mutations cause Type B Kufs disease, an adult-onset neuronal ceroid lipofuscinosis. Hum Mol Genet. 2013 Apr 1;22(7):1417-23. doi: 10.1093/hmg/dds558.
