Bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền
Bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền (hereditary myopathy with early respiratory failure) ảnh hưởng đến các cơ vận động (cơ xương) và cơ hỗ trợ quá trình trao đổi khí (cơ hô hấp). Do đó, bệnh nhân thường mắc các vấn đề liên quan đến hô hấp và vận động.
Biểu hiện lâm sàng
Những dấu hiệu và triệu chứng chính của bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền thường xuất hiện vào giai đoạn trưởng thành, chủ yếu trong độ tuổi 30. Phần lớn bệnh nhân bị suy yếu cơ hoành. Cơ hoành ngăn giữa lồng ngực và ổ bụng, chúng có chức năng điều chỉnh thể tích lồng ngực nhằm thay đổi lượng khí trong phổi, từ đó giúp cơ thể điều hòa quá trình hô hấp. Cơ hoành tổn thương nghiêm trọng có thể dẫn đến suy hô hấp và đe dọa đến tính mạng bệnh nhân.
Bệnh làm yếu cơ cẳng và bàn chân nên bệnh nhân khó đi bộ và cử động chân. Một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy của bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền là hiện tượng bàn chân rũ. Hiện tượng này làm cho ngón chân suy yếu nên người bệnh không thể nhấc lên di chuyển, do đó họ phải nâng đầu gối lên cao hơn bình thường. Điều này khiến bệnh nhân dễ vấp ngã khi đi bộ.
Ngoài ra, bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền ảnh hưởng đến các cơ khác làm cho chúng trở nên yếu hơn, bao gồm:
- Cổ
- Cánh tay trên
- Hông
- Đùi
Khi quan sát dưới kính hiển vi, người ta phát hiện trong sợi cơ của người bệnh xuất hiện những cấu trúc thể tế bào chất bất thường. Trong nhiều trường hợp, các thể tế bào chất sắp xếp cạnh nhau thành một vòng giống như chiếc vòng cổ.
Ảnh: Thể tế vào chất xếp thành vòng trong tế bào cơ
Nguồn: Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry.
Độ phổ biến
Mới chỉ vài trường hợp bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền được ghi nhận trên toàn thế giới nên đây là bệnh di truyền hiếm gặp.
Nguyên nhân
Đột biến gen TTN gây ra bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein chuỗi dài titin. Protein titin có vai trò thiết yếu trong nhiều cơ vận động như cơ xương và cơ tim.
Protein titin là thành phần chủ chốt trong cấu trúc sarcomere—đơn vị cơ bản của quá trình co cơ. Sarcomere được cấu tạo từ nhiều protein nhằm tạo ra lực cơ học cần thiết cho quá trình co bóp. Trong đó, protein titin tham gia hình thành nên khung xương nhằm đảm tính linh hoạt và ổn định. Ngoài ra, protein titin còn có khả năng truyền tín hiệu hóa học và lắp ráp các sarcomere mới.
Đột biến gen TTN khiến protein titin biến đổi và không gấp lại nên quá trình tạo cấu trúc ba chiều không diễn ra. Cấu trúc protein biến đổi khiến chúng mất chức năng và không thể hình thành khung sarcomere. Hiện nay, người ta đang tìm hiểu mối liên hệ giữa protein titin gấp bất thường với các triệu chứng cũng như phạm vi ảnh hưởng của bệnh.
Ngoài ra, người ta còn phát hiện một số người mắc bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền nhưng không mang đột biến gen TTN. Các trường hợp này vẫn chưa xác định được nguyên nhân gây bệnh.
Chẩn đoán
Bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền thường được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng, tiền sử bệnh gia đình và giai đoạn khởi phát bệnh. Bên cạnh đó, bệnh nhân cần kết hợp với chụp cộng hưởng từ (MRI) nhằm quan sát và phát hiện sớm những sợi cơ bất thường.
Bệnh nhân có thể thực hiện thêm chẩn đoán phân biệt giúp phân loại với các bệnh lý có biểu hiện tương tự như teo cơ xơ cứng cột bên hay loạn dưỡng cơ tứ chi loại 2. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen TNN.
Điều trị
Hiện nay, người ta chưa tìm ra phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền. Các liệu pháp chủ yếu giúp giảm triệu chứng hô hấp, từ đó chất lượng cuộc sống của bệnh nhân được cải thiện. Bác sĩ thường đề xuất phương pháp chữa trị tùy thuộc vào biểu hiện lâm sàng và triệu chứng trên từng bệnh nhân.
Trường hợp yếu phần chân dưới, bệnh nhân có thể sử dụng dụng cụ chỉnh hình mắt cá chân, bàn chân nhằm hỗ trợ đi lại trong giai đoạn bệnh. Sau điều trị, bệnh nhân có thể sử dụng một số thiết bị hỗ trợ di chuyển khác như gậy, xe tập đi hoặc xe lăn. Những bệnh nhân thường xuyên khó thở do cơ hoành tổn thương có thể được bác sĩ chỉ định phương pháp áp lực đường thở dương 2 mức (BiPAP), máy thở áp lực dương liên tục (CPAP) hoặc máy thở khi cần thiết.
Người bệnh nên đến bệnh viện kiểm tra chức năng phổi định kỳ khoảng 6–12 tháng một lần. Bên cạnh đó, bệnh nhân nên gặp trực tiếp bác sĩ thần kinh để thực hiện đánh giá trương lực cơ và biểu hiện lâm sàng hàng năm.
Dạng di truyền
Bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Khoảng 90% số trường hợp mắc hội chứng do đột biến gen mới (de novo). Những trường hợp còn lại do thừa hưởng gen đột biến từ cha hoặc mẹ bị bất thường.
Trong vài trường hợp, một bản sao đột biến gen TTN dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng xuất hiện muộn và nhẹ hơn. Trong khi, những người mang cả hai bản sao gen đột biến thường có triệu chứng nghiêm trọng.
Phòng ngừa
Bệnh cơ kèm suy hô hấp sớm di truyền do đột biến gen TTN di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các tên gọi khác
- Edstrom myopathy
- HMERF
- Myopathy, proximal, with early respiratory muscle involvement
References
- Genetic Testing Information. Myopathy, myofibrillar, 9, with early respiratory failure. Retrieved December 05, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1863599/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Hereditary myopathy with early respiratory failure. Retrieved December 05, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2056/clouston-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MYOPATHY, MYOFIBRILLAR, 9, WITH EARLY RESPIRATORY FAILURE; MFM9. Retrieved December 05, 2023 from https://omim.org/entry/603689
- National Library of Medicine. Hereditary Myopathy with Early Respiratory Failure. Retrieved December 05, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK185330/
- MedlinePlus. Hereditary myopathy with early respiratory failure. Retrieved December 05, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/hereditary-myopathy-with-early-respiratory-failure/