Loạn dưỡng cơ limb-girdle
Loạn dưỡng cơ limb-girdle (limb-girdle muscular dystrophy) là nhóm bệnh gây yếu và teo cơ tay, cơ chân. Các cơ bị ảnh thưởng bao gồm những cơ gần trung tâm cơ thể (vai, cánh tay trên, vùng xương chậu và đùi). Mức độ nghiêm trọng, tuổi khởi phát và các triệu chứng bệnh khác nhau giữa từng trường hợp, ngay cả các thành viên trong cùng gia đình.
Biểu hiện lâm sàng
Giai đoạn đầu, bệnh nhân có dáng đi bất thường và khó khăn khi chạy bộ. Họ cần trợ lực của cánh tay để đẩy người lên từ tư thế ngồi xổm do cơ đùi yếu. Khi bệnh tiến triển nghiêm trọng, họ cần xe lăn để di chuyển.
Teo cơ làm thay đổi tư thế hoặc hình dạng của vai, lưng và cánh tay. Cơ vai yếu khiến xương bả vai phía sau lộ rõ, triệu chứng này được gọi là xương bả vai có cánh. Lưng dưới cong bất thường (ưỡn cột sống) hoặc vẹo cột sống. Một số trường hợp phát triển chứng cứng khớp dẫn đến hạn chế phạm vi chuyển động hông, đầu gối, mắt cá chân hoặc khuỷu tay. Cơ bắp chân phát triển quá mức gây phì đại. Một số dạng loạn dưỡng cơ limb-birdle gây yếu cơ tim và yếu các cơ hô hấp. Trường hợp nghiêm trọng, người bệnh cần dùng máy thở.
Bệnh không gây ảnh hưởng đến trí não. Tuy nhiên, chậm phát triển và thiểu năng trí tuệ đã được ghi nhận trong một số dạng loạn dưỡng cơ limb-girdle hiếm gặp.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc chứng loạn dưỡng cơ limb-girdle ước tính từ 1/14.500 đến 1/123.000 người. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc bệnh có thể chưa chính xác do triệu chứng biểu hiện khác nhau giữa mỗi người bệnh và thường nhầm lẫn với bệnh lý tương tự.
Nguyên nhân
Đột biến các gen khác nhau gây ra nhiều loại loạn dưỡng cơ limb-girdle. Những gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra các protein liên quan đến quá trình duy trì và phục hồi cơ.
Những protein này liên kết với các protein khác tạo thành phức hợp lớn hơn nhằm duy trì cấu trúc mô cơ và cho phép cơ co duỗi. Ngoài ra, một số protein tham gia vào quá trình truyền tín hiệu, sửa chữa màng tế bào hoặc loại bỏ chất độc hại ra khỏi tế bào cơ.
Bệnh chia thành 2 loại dựa vào dạng di truyền và nguyên nhân gây bệnh:
- Loại 1 di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường
- Loại 2 di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường
Trong đó, loại 2 phân thành nhiều loại nhỏ khác nhau:
- Loại 2A hay calpainopathy xảy ra do đột biến gen CAPN3. Dạng này chiếm khoảng 30% các trường hợp.
- Loại 2B xảy ra do đột biến gen DYSF.
- Sarcoglycanopathy gồm loại 2D, 2E, 2C và 2F do đột biến các gen tương ứng SGCA, SGCB, SGCG và SGCD.
- Loại 2J xảy ra do đột biến gen TTN và chỉ được ghi nhận trong quần thể người Phần Lan.
- Loại 2L xảy ra do đột biến gen ANO5.
- Loại 2I, 2K, 2M, 2N và một số loại hiếm gặp xảy ra do đột biến một số gen khác.
Một số nhà nghiên cứu đề xuất phân loại vài dạng loạn dưỡng cơ limb-girdle vào nhóm các bệnh lý khác như viêm cơ myofibrillar, loạn dưỡng cơ Emery-Dreifuss, bệnh cơ gợn sóng hoặc bệnh Pompe.
Chẩn đoán
Phần lớn người bệnh bị yếu cơ vai và đùi khiến dáng đi bất thường, họ bị hạn chế phạm vi hoạt động khớp. Kết quả xét nghiệm sinh thiết cơ cho thấy sợi cơ thay đổi kích thước như phì đại, thoái hóa và tái tạo không đồng đều. Chỉ số creatine-kinase trong huyết thanh có thể tăng. Bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen gây bệnh.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn loạn dưỡng cơ limb-girdle. Điều trị tập trung làm giảm các triệu chứng của bệnh bằng thuốc giảm đau và chống co thắt cơ bắp. Người bệnh có thể cải thiện khả năng vận động bằng tập thể dục thể thao, tập vật lý trị liệu. Một số trường hợp sử dụng nạng hay xe lăn. Đồng thời, người bệnh cần kiểm tra sức khỏe thường xuyên để phòng ngừa các biến chứng tiềm ẩn.
Dạng di truyền
Phần lớn trường hợp bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Một số dạng loạn dưỡng cơ limb-girdle hiếm gặp di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Chỉ cần một bản sao gen đột biến là đủ để biểu hiện bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh có cơ chế di truyền phức tạp. Người mắc bệnh nên được khám sức khỏe kỹ nhằm tìm ra nguyên nhân gây bệnh, từ đó có phương pháp phòng ngừa phù hợp.
Trường hợp bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh. Để chủ động phòng ngừa, người mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Bệnh có thể di truyền trội nhiễm sắc thể thường. Nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- LGMD
- Limb-girdle syndrome
- Myopathic limb-girdle syndrome
References
- Genetic Testing Information. Limb-girdle muscular dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0686353/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Limb-girdle muscular dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6907/limb-girdle-muscular-dystrophy
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MUSCULAR DYSTROPHY, LIMB-GIRDLE, AUTOSOMAL DOMINANT 1. Retrieved April 19, 2023 from https://omim.org/entry/603511
- U.S National Library of Medicine. Limb-girdle muscular dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/limb-girdle-muscular-dystrophy/
- Johns Hopkins Medicine. Limb Girdle Muscular Dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://www.hopkinsmedicine.org/neurology_neurosurgery/centers_clinics/muscular_dystrophy/conditions/limb_girdle_muscular_dystrophy.html
- MalaCards. Limb-Girdle Muscular Dystrophy (LGMD). Retrieved April 19, 2023 from https://www.malacards.org/card/limb_girdle_muscular_dystrophy
- National Organization for Rare Disorders. Limb-girdle muscular dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/limb-girdle-muscular-dystrophies/
- Orphanet. Limb-girdle muscular dystrophy. Retrieved April 19, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=263
- Radiopeadia. Limb girdle muscular dystrophy: type 2A. Retrieved April 19, 2023 from https://radiopaedia.org/cases/limb-girdle-muscular-dystrophy-type-2a