Thiếu protein ba chức năng – Trifunctional Protein Deficiency (TFD)
Thiếu protein 3 chức năng (Trifunctional Protein Deficiency – TFP) khiến cơ thể mất khả năng chuyển đổi một số chất béo thành năng lượng. Năng lượng này được cung cấp cho cơ thể sử dụng trong thời gian không ăn.
Thiếu protein ba chức năng thường khởi phát khi mới sinh hoặc giai đoạn trẻ nhỏ sau đó với nhiều dấu hiệu và triệu chứng khác nhau. Trẻ sơ sinh mắc bệnh cũng có nguy cơ cao gặp những bệnh nghiêm trọng liên quan đến tim và các vấn đề về gan , từ đó dẫn đến nguy cơ cao bị đột tử. Triệu chứng khi mới sinh bao gồm: Nếu bệnh khởi phát sau giai đoạn sơ sinh, người bệnh sẽ có triệu chứng khác như: Các triệu chứng liên quan đến bệnh thiếu protein ba chức năng có thể xảy ra do nhịn ăn hoặc nhiễm virus. Bệnh này đôi khi bị nhầm lẫn với hội chứng Reye. Hội chứng Reye là bệnh hiếm gặp tại trẻ em và thường khởi phát sau khi trẻ bị nhiễm virus thủy đậu hoặc cúm. Ảnh: Giải phẫu tim bình thường. Ảnh: giải phẫu gan người Ảnh: Các loại mô cơ Thiếu protein ba chức năng là bệnh di truyền hiếm gặp. Hiện nay người ta vẫn chưa thống kê cụ thể tỉ lệ mắc bệnh. Đột biến gen HADHA và HADHB gây ra bệnh thiếu protein 3 chức năng. Mỗi gen cung cấp hướng dẫn tạo ra một enzyme thuộc phức hợp protein ba chức năng. Phức hợp này hoạt động trong ti thể—trung tâm sản xuất năng lượng của tế bào, nó bao gồm ba enzyme, trong đó mỗi loại enzyme đảm nhiệm một chức năng khác nhau. Phức hợp protein ba chức năng của ti thể rất cần thiết cho quá trình chuyển hóa axit béo chuỗi dài. Đây là loại axit béo hiện diện trong nhiều nhóm thực phẩm thông dụng như sữa và một số loại dầu. Ngoài ra, axit béo chuỗi dài còn được dự trữ trong mô mỡ của cơ thể, chúng là nguồn cung cấp năng lượng chính cho tim và cơ bắp. Trong thời gian nhịn ăn, axit béo cũng là nguồn năng lượng quan trọng cho gan và các mô khác hoạt động. Gen HADHA hoặc HADHB đột biến khiến số lượng phức hợp protein suy giảm và ba enzyme mất chức năng hoàn toàn, nên hoạt động chuyển hóa và xử lý axit béo chuỗi dài bị gián đạon. Bởi vì axit béo không được biến đổi thành năng lượng, người bệnh xuất hiện các triệu chứng như hôn mê và hạ đường huyết. Bên cạnh đó, axit béo chuỗi dài hoặc axit béo được chuyển hóa một phần tích tụ trong cơ thể đến mức làm tổn thương gan, tim và cơ. Nồng độ cao bất thường của những axit béo này cũng gây ra các dấu hiệu và triệu chứng khác của bệnh thiếu protein ba chức năng. Thiếu protein ba chức năng được chẩn đoán dựa trên biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm chuyên biệt kết hợp với lịch sử bệnh gia đinh. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh làm xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán. Trong vòng 24—48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng bệnh thiếu protein ba chức năng và các rối loạn khác. Nếu kết quả cho thấy nguy cơ cao mắc bệnh, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm chẩn đoán. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả này có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên đưa trẻ tái khám để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, bệnh sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không. Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ bị rối loạn quá trình oxy hóa axit béo, do đó, bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Một dạng acylcarnitine trong máu và axit hữu cơ trong nước tiểu có thể cho thấy em bé mắc bệnh thiếu protein ba chức năng. Bởi vì thiếu protein 3 chức năng có nhiều dấu hiệu giống như một bệnh oxy hóa axit béo khác gọi là thiếu 3-hydroxyacyl-CoA dehydrogenase chuỗi dài, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm thêm xác định chính xác bệnh. Đôi khi, bác sĩ cần xét nghiệm thêm một mẫu da rất nhỏ. Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn thiếu protein ba chức năng. Các liệu pháp chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Trẻ em được điều trị sớm và duy trì liên tục có thể tăng trưởng và phát triển khỏe mạnh. Các phương pháp điều trị bao gồm: Thiếu protein ba chức năng di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh. Thiếu protein ba chức năng di truyền lặn do đột biến gen HADHA hoặc HADHB, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.Biểu hiện lâm sàng
Nguồn: U.S National Library of Medicine.
Nguồn: Terese Winslow LLC
Nguồn: Medlineplus.govĐộ phổ biến
Nguyên nhân
Chẩn đoán
Điều trị
Dạng di truyền
Phòng ngừa
Các tên gọi khác
References
- Genetic Testing Information. Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1969443/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/3684/mitochondrial-trifunctional-protein-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MITOCHONDRIAL TRIFUNCTIONAL PROTEIN DEFICIENCY 1; MTPD1. Retrieved October 3, 2023 from https://omim.org/entry/609015
- U.S National Library of Medicine. Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/mitochondrial-trifunctional-protein-deficiency/
- Baby's First Test Trifunctional Protein Deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/trifunctional-protein-deficiency
- Health Resources and Services Administration Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://newbornscreening.hrsa.gov/conditions/mitochondrial-trifunctional-protein-deficiency
- MalaCards. Mitochondrial Trifunctional Protein Deficiency (MTPD). Retrieved October 3, 2023 from https://www.malacards.org/card/mitochondrial_trifunctional_protein_deficiency
- National Organization for Rare Disorders. Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/mitochondrial-trifunctional-protein-deficiency/
- Orphanet. Mitochondrial trifunctional protein deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Lng=GB&Expert=746
- STAR-G. TFP (trifunctional protein deficiency). Retrieved October 3, 2023 from https://www.newbornscreening.info/tfp-trifunctional-protein-deficiency/