Hội chứng Wolfram
Hội chứng Wolfram (Wolfram syndrome) là bệnh di truyền ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan gây tiểu đường, mất thị lực, bệnh đái tháo nhạt và điếc. Trường hợp được chẩn đoán và điều trị sớm có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Biểu hiện lâm sàng
Vào khoảng 6 tuổi, người bệnh biểu hiện rõ triệu chứng của bệnh tiểu đường. Tiếp theo, họ không thể phân biệt màu sắc và mất thị lực bên vào khoảng 11 tuổi. Trung bình 8 năm sau khi các vấn đề về thị lực bắt đầu, người bệnh bị mù.
Tuyến yên nằm tại đáy não, nó điều hòa quá trình giải phóng hormone vasopressin giúp kiểm soát sự cân bằng nước và sản xuất nước tiểu của cơ thể. Nếu tuyến yên hoạt động bất thường, quá trình giải phóng hormone vasopressin bị gián đoạn, khoảng 70% người mắc hội chứng Wolfram biểu hiện bệnh đái tháo nhạt. Đồng thời, rối loạn chức năng tuyến yên làm giảm sản xuất testosteron, từ đó ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng và phát dục của nam giới.
Ảnh: Cấu trúc bên trong của não
Nguồn: Terese Winslow
Khoảng 65% người bệnh bị điếc. Họ có thể điếc bẩm sinh hoặc mất thính lực nhẹ bắt đầu từ sau 15 tuổi và tiến triển theo thời gian.
60-90% người bệnh gặp phải các vấn đề về đường tiết niệu , bao gồm tắc niệu quản, bàng quang mất khả năng co bóp, rối loạn chức năng cơ vòng bàng quang và tiểu không tự chủ.
Ảnh: Hệ tiết niệu nam và nữ
Nguồn: U.S National Library of Medicine
Khoảng 60% người bệnh phát triển chứng rối loạn thần kinh hoặc tâm thần, phổ biến nhất là mất điều hòa từ sau 20 tuổi. Các rối loạn tâm thần như trầm cảm nặng, hành vi bốc đồng và hung hăng.
Những vấn đề thần kinh khác, bao gồm:
- Thở không đều do não không có khả năng kiểm soát hơi thở (ngưng thở trung tâm)
- Mất khứu giác
- Mất phản xạ hầu-họng
- Co thắt cơ, co giật
- Bệnh thần kinh ngoại biên
- Suy giảm trí tuệ
Hội chứng Wolfram chia thành hai loại dựa trên nguyên nhân di truyền. Tuy nhiên, chúng có nhiều đặc điểm tương tự nhau. Ngoài các đặc điểm thường gặp của hội chứng Wolfram loại 1, người mắc bệnh loại 2 bị loét dạ dày hoặc ruột và chảy máu nhiều khi chấn thương. Những triệu chứng này kết hợp dẫn đến chảy máu bất thường trong hệ tiêu hóa. Người mắc bệnh loại 2 không phát triển bệnh đái tháo nhạt.
Ảnh: Hệ tiêu hóa
Nguồn: ©2022 Terese Winslow LLC for the National Cancer Institute
Hội chứng Wolfram có thể gây tử vong ở tuổi trung niên do các biến chứng nặng, như tiểu đường, các vấn đề về thần kinh. Tuy nhiên, hiện nay y học phát triển đã giúp công tác chuẩn đoán và điều trị bệnh tốt hơn, nâng cao tuổi thọ của người bệnh.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc hội chứng Wolfram ước tính khoảng 1/500.000 người trên toàn thế giới. Khoảng 200 trường hợp được mô tả trong các tài liệu y khoa. Một số gia đình tại Jordan mắc hội chứng Wolfram loại 2.
Nguyên nhân
Đột biến gen WFS1 gây ra hơn 90% trường hợp mắc hội chứng Wolfram loại 1. Gen WFS1 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein wolframin có khả năng kiểm soát lượng canxi trong tế bào. Cân bằng canxi giữ vai trò quan trọng với quá trình truyền tín hiệu giữa các tế bào, khả năng co cơ và xử lý protein. Protein wolframin hiện diện trong mạng lưới nội chất của các mô như tuyến tụy, não, tim, xương, cơ, phổi, gan và thận. Tại tuyến tụy, wolframin chuyển hoá proinsulin thành insulin trưởng thành nhằm kiểm soát lượng đường trong máu.
Đột biến gen WFS1 làm giảm sản xuất wolframin hoặc tạo ra loại wolframin bất hoạt, dẫn đến nồng độ canxi trong tế bào bị mất cân bằng và mạng lưới nội chất hoạt động bất thường. Do đó, tế bào tự chết theo chu trình (apoptosis), sau đó các triệu chứng của hội chứng Wolfram loại 1 xuất hiện. Tế bào beta tạo insulin trong tuyến tụy chết đi, lượng insulin trong cơ thể suy giảm dẫn đến bệnh tiểu đường. Tế bào dọc theo dây thần kinh thị giác mất dần khiến người bệnh bị mù.
Đột biến gen CISD2 gây ra hội chứng Wolfram loại 2. Gen CISD2 cung cấp hướng dẫn tạo ra protein nằm trên màng ngoài ty thể , trung tâm sản xuất năng lượng của tế bào. Chức năng chính xác của protein CISD2 vẫn chưa rõ ràng, dường như nó tham gia điều hòa hoạt động trong ty thể.
Ảnh: Cấu trúc của ty thể
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Đột biến gen CISD2 dẫn đến phiên bản protein CISD2 nhỏ bất thường và bất hoạt. Do đó, ty thể hoạt động sai cách, rồi bị hỏng khiến tế bào không đủ năng lượng để hoạt động. Các tế bào có nhu cầu năng lượng cao như tế bào thần kinh trong não, mắt hoặc đường tiêu hoá dễ bị chết do thiếu năng lượng. Người ta chưa rõ vì sao đột biến gen CISD2 dẫn đến biểu hiện loét và chảy máu bất thường.
Một số trường hợp không xác định được đột biến gen gây bệnh. Nguyên nhân gây bệnh của những người này chưa được làm rõ.
Chẩn đoán
Chẩn đoán hội chứng Wolfram dựa vào các triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh gia đình. Trường hợp khởi phát bệnh tiểu đường và suy giảm thị giác trong giai đoạn vị thành niên, người bệnh nên xét nghiệm chẩn đoán hội chứng Wolfram.
Bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm đánh giá những dấu hiệu bất thường như:
- Chụp MRI não
- Kiểm tra lượng đường trong máu
- Xét nghiệm di truyền xác định đột biến gen WFS1 hoặc CISD2
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng Wolfram. Mục tiêu điều trị chủ yếu làm chậm hoặc ngừng quá trình phát triển các triệu chứng. Đa phần trường hợp tiểu đường được điều trị bằng liệu pháp thay thế insulin và thay đổi chế độ dinh dưỡng. Bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng kháng sinh dự phòng nhiễm trùng tiết niệu. Người bệnh cần kiểm tra sức khỏe định kỳ, phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Dạng di truyền
Hội chứng Wolfram do đột biến gen WFS1 hoặc CISD2 di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Theo một số nghiên cứu, người mang bản sao gen WFS1 đột biến có nguy cơ cao phát triển các đặc điểm riêng lẻ của hội chứng Wolfram như bệnh tiểu đường tuýp 2, mất thính giác hoặc bệnh tâm thần.
Phòng ngừa
Hội chứng Wolfram di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Diabetes insipidus and mellitus with optic atrophy and deafness
- Diabetes insipidus, diabetes mellitus, optic atrophy, and deafness
- DIDMOAD
- DIDMOAD syndrome
- DIDMOADUD
References
- Genetic Testing Information. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0043207/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7898/wolfram-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. WOLFRAM SYNDROME 1. Retrieved March 08, 2023 from https://omim.org/entry/222300
- U.S National Library of Medicine. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/wolfram-syndrome/
- American Academy of Ophthalmology. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://eyewiki.aao.org/Wolfram_Syndrome
- Cleveland Clinic. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24044-wolfram-syndrome
- National Institute of Health. Wolfram syndrome Retrieved March 08, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7898/wolfram-syndrome/
- National Organization for Rare Disorders. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/wolfram-syndrome/
- Orphanet. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Expert=3463
- Verywellhealth. Wolfram syndrome. Retrieved March 08, 2023 from https://www.verywellhealth.com/wolfram-syndrome-overview-4172588