Bệnh cơ tim do transthyretin amyloid
Bệnh cơ tim do transthyretin amyloid (transthyretin amyloidosis) là bệnh di truyền hiếm gặp, nguyên nhân do protein transthyretin tích tụ trong các mô và cơ quan, rồi transthyretin biến đổi thành dạng không bền gọi là amyloid. Bệnh có thể ảnh hưởng đến tim, dây thần kinh, mắt, thận, gan.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh khởi phát vào nhiều độ tuổi khác nhau, từ 20–70 tuổi. Trong phần lớn trường hợp, protein amyloid lắng đọng trong hệ thần kinh ngoại vi bao gồm các dây thần kinh nối não và tủy sống với những cơ và tế bào cảm giác—phát hiện các cảm giác như chạm, đau, nóng và âm thanh. Lắng đọng protein trong các dây thần kinh này dẫn đến mất cảm giác tứ chi (bệnh thần kinh ngoại vi). Hệ thống thần kinh tự chủ kiểm soát các chức năng cơ thể không chủ ý như huyết áp, nhịp tim và tiêu hóa cũng có thể bị ảnh hưởng.
Bệnh chia thành ba dạng chính dựa vào triệu chứng và hệ cơ quan bị ảnh hưởng, bao gồm:
Dạng bệnh lý thần kinh chủ yếu ảnh hưởng đến hệ thần kinh ngoại biên và tự chủ. Người bệnh khó kiểm soát các chức năng cơ thể như giảm ham muốn tình dục, bài tiết (tiêu chảy, táo bón) và hạ huyết áp khi đứng. Một số người cũng gặp các vấn đề với tim, thận, mắt (đục thủy tinh thể, khô mắt, tăng nhãn áp, đồng tử có hình dạng không đều). Vài trường hợp mắc dạng này phát triển hội chứng ống cổ tay với triệu chứng tê, ngứa ran và yếu tại bàn tay và ngón tay.
Dạng màng não mềm chủ yếu ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh trung ương. Trong đó, protein amyloid tích tụ trong màng não mềm —hai lớp mô mỏng bao phủ não và tủy sống. Do đó, người bệnh bị đột quỵ, chảy máu não, tích tụ chất lỏng trong não (não úng thủy), mất điều hòa, cứng và yếu cơ, co giật, mất trí nhớ. Các vấn đề với mắt tương tự dạng bệnh thần kinh cũng có thể xảy ra.
Ảnh: Cấu trúc bên trong của não
Nguồn: Terese Winslow
Dạng tim ảnh hưởng đến tim. Người bệnh có nhịp tim bất thường, tim to, tăng huyết áp thế đứng. Những bất thường này góp phần suy tim tiến triển và tử vong. Một số trường hợp biểu hiện triệu chứng bệnh lý thần kinh ngoại vi nhẹ.
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc bệnh tim do transthyretin amyloid trong dân số chung vẫn chưa được thống kê chính xác. Khoảng 3–3,9% người Mỹ gốc Phi và khoảng 5% người dân tại một số khu vực của Tây Phi mắc bệnh dạng tim.
Nguyên nhân
Đột biến gen TTR gây ra bệnh cơ tim do transthyretin amyloid. Gen TTR cung cấp hướng dẫn tạo ra protein transthyretin. Bốn protein transthyretin liên kết với nhau thành một đơn vị tetramer để vận chuyển vitamin A (retinol) và hormone thyroxine đi khắp cơ thể. Transthyretin được sản xuất chủ yếu tại gan, ngoài ra một lượng nhỏ được tạo ra trong đám rối màng đệm não và võng mạc .
Ảnh: Cấu trúc của mắt
Nguồn: Terese Winslow
Đột biến gen TTR làm thay đổi cấu trúc của transthyretin, do đó transthyretin giảm khả năng liên kết với các protein transthyretin khác và thay đổi chức năng.
Chẩn đoán
Bệnh cơ tim do transthyretin amyloid hiếm gặp, nên bác sĩ khó chẩn đoán chính xác. Bác sĩ có thể hỏi về các triệu chứng của bệnh và tiền sử bệnh của gia đình.
Trường hợp nghi ngờ mắc bệnh, người bệnh cần thực hiện một số xét ngnhiệm như:
- Xét nghiệm máu kiểm tra nồng độ protein trong huyết thanh nhằm phát hiện protein tích tụ trong cơ thể. Nồng độ transthyretin trong huyết thanh thấp hơn bình thường có thể là một dấu hiệu bệnh.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI) nhằm xác định mức độ tổn thương và tích tụ protein amyloid trong các cơ quan và mô tế bào.
- Sinh thiết mô xác định protein amyloid tích tụ trong mô và cơ quan.
- Xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen TTR gây bệnh thông qua mẫu máu hoặc mẫu phết niêm mạc miệng.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh cơ tim do transthyretin amyloid. Mục tiêu điều trị chủ yếu làm giảm triệu chứng, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Một số phương pháp điều trị phổ biến như:
- Thuốc ức chế sản xuất transthyretin (Tafamidis, Vyndaqel/Vyndamax) giúp giảm tích tụ protein trong cơ thể
- Ghép tạng đối với trường hợp bệnh tiến triển nhanh và gây tổn thương đến các cơ quan quan trọng như tim
- Điều trị suy tim, suy giảm chức năng thận và chống loạn nhịp tim
- Tập thể dục và ăn uống lành mạnh
Dạng di truyền
Bệnh cơ tim do transthyretin amyloid di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
Hầu hết người bệnh thừa hưởng đột biến từ cha hoặc mẹ mắc bệnh. Một số trường hợp hiếm gặp do đột biến gen mới (de novo) xảy ra ở nhữn gia đình không có tiền sử mắc bệnh. Tuy nhiên, không phải tất cả những người mang đột biến gen TTR sẽ phát triển bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường, nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, con sinh ra sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Portuguese polyneuritic amyloidosis
- Portuguese type familial amyloid neuropathy
- Swiss type amyloid polyneuropathy
- Type I familial amyloid polyneuropathy
- Type II familial amyloid polyneuropathy
References
- Genetic Testing Information. Amyloidogenic transthyretin amyloidosis. Retrieved March 29, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C2751492/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Familial transthyretin amyloidosis. Retrieved March 29, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/656/familial-transthyretin-amyloidosis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. AMYLOIDOSIS, HEREDITARY, TRANSTHYRETIN-RELATED. Retrieved March 29, 2023 from https://omim.org/entry/105210
- U.S National Library of Medicine. Transthyretin amyloidosis. Retrieved March 29, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/transthyretin-amyloidosis/
- American Heart Association. Familial transthyretin amyloidosis. Retrieved March 29, 2023 from https://www.heart.org/-/media/files/health-topics/answers-by-heart/what-is-attrcm.pdf
- Cleveland Clinic. Transthyretin Amyloidosis (ATTR-CM). Retrieved March 29, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17855-amyloidosis-attr
- National Organization for Rare Disorders. Familial transthyretin amyloidosis. Retrieved March 29, 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/familial-transthyretin-amyloidosis/
- Benson MD, Kincaid JC. The molecular biology and clinical features of amyloid neuropathy. Muscle Nerve. 2007 Oct;36(4):411-23. doi: 10.1002/mus.20821
- Hou X, Aguilar MI, Small DH. Transthyretin and familial amyloidotic polyneuropathy. Recent progress in understanding the molecular mechanism of neurodegeneration. FEBS J. 2007 Apr;274(7):1637-50. doi: 10.1111/j.1742-4658.2007.05712.x