Hội chứng Cornelia de Lange
Hội chứng Cornelia de Lange (Cornelia de Lange syndrome – CdLS) là bệnh di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng và phát triển đến nhiều bộ phận của cơ thể từ mức độ nhẹ đến nặng. Người bệnh thường có khuôn mặt dị biệt và các chi bất thường. CdLS gây ra bởi thay đổi trong một số gen trước khi sinh.
Ảnh: Bất thường về cánh tay và bàn tay
Nguồn: GeneReviews, © 1993-2020 University of Washington
Ảnh: Lông mày giao nhau
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Lông mi dài
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Dị tật đầu nhỏ
Nguồn: Dị tật đầu nhỏ
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Sứt vòm miệng
Nguồn: Centers for Disease Control and Prevention
Ảnh: Khoảng cách giữ hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Biểu hiện lâm sàng
Đặc điểm chính của hội chứng Cornelia de Lange gồm chậm lớn, tầm vóc thấp, thiểu năng trí tuệ ở mức độ trung bình đến nặng, bất thường xương cánh tay, bàn tay và ngón tay .
Hầu hết người bệnh có đặc điểm bất thường trên khuôn mặt như:
- Lông mày dính liền , cong
- Lông mi dài
- Răng nhỏ, khoảng cách giữa các răng rộng
- Mũi nhỏ và hếch
- Tai cụp
Một số người bệnh có vấn đề hành vi ứng xử như chứng tự kỷ. Các dấu hiệu và triệu chứng khác như:
- Chứng rậm lông
- Mất thính giác
- Vấn đề về đường tiêu hóa
- Sứt vòm miệng
- Động kinh
- Dị tật tim
- Vấn đề mắt
Độ phổ biến
Tỷ lệ mắc bệnh Cornelia de Lange chưa được xác định chính xác do bỏ sót nhiều trường hợp có triệu chứng nhẹ hoặc không phổ biến. Người ta ước tính bệnh ảnh hưởng khoảng 1/10.000-30.000 trẻ sơ sinh.
Nguyên nhân
Hội chứng Cornelia de Lange do đột biến trên một trong số các gen liên quan. Đột biến gen NIPBL đã xác định ở hơn một nửa số người bệnh. Các đột biến gen khác bao gồm SMC1A, HDAC8, RAD21, SMC3 ít phổ biến hơn. Chúng gây ra hội chứng Cornelia de Lange bằng cách làm suy giảm chức năng của phức hợp gắn kết (cohesin complex), từ đó làm rối loạn điều hòa gen trong các bước quan trọng của quá trình phát triển ban đầu.
Protein được tạo ra từ hầu hết các gen liên quan đến hội chứng Cornelia de Lange tham gia vào cấu trúc hoặc chức năng của phức hợp bindin - nhóm protein có vai trò quan trọng trong định hướng phát triển trước khi sinh. Trong tế bào, phức hợp bindin giúp điều chỉnh cấu trúc và tổ chức của nhiễm sắc thể, ổn định thông tin di truyền tế bào và sửa chữa ADN hư hỏng. Phức hợp bindin cũng điều chỉnh hoạt động của một số gen hướng dẫn quá trình phát triển mặt, tay chân và các bộ phận khác của cơ thể.
Đặc điểm và mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể khác nhau ngay cả ở những cá nhân có cùng một biến thể gen. Yếu tố di truyền hoặc môi trường sống là yếu tố quan trọng quyết định biểu hiệu và triệu chứng cụ thể ở mỗi người bệnh. Nhìn chung, đột biến gen SMC1A, RAD21 và SMC3 gây ra biểu hiện nhẹ hơn so với đột biến gen NIPBL. Đột biến gen HDAC8 gây ra các đặc điểm hơi khác nhau, bao gồm đóng chậm "điểm mềm" trên đầu (thóp trước) ở trẻ sơ sinh, khoảng cách hai mắt rộng , bất thường răng miệng và thiểu năng trí tuệ.
Khoảng 15% trường hợp mắc hội chứng Cornelia de Lange chưa rõ nguyên nhân. Người ta đang tìm kiếm thêm những thay đổi trong các gen đã biết và các gen khác có thể gây ra bệnh.
Chẩn đoán
Biểu hiện lâm sàng
Chẩn đoán nghi ngờ khi có các dấu hiệu và triệu chứng sau:
Bất thường vùng đầu và mặt:
- Tật đầu nhỏ
- Lông mày dính liền và cong
- Lông mi dài và dày
- Tai cụp bất thường
- Mũi hếch và ngắn
- Khoảng cách từ mũi và miệng rộng
- Môi mỏng xẹp xuống, vòm miệng cao và cong có khe hở
- Hở hàm ếch
Chậm phát triển: bắt đầu từ khi trẻ đang phát triển trong bụng mẹ, dẫn đến chậm tăng chiều cao và cân nặng suốt đời. Gián đoạn quá trình phát triển thứ phát do trào ngược dạ dày, làm trẻ khó bú.
Thiểu năng trí tuệ: mức độ từ trung bình đến nặng.
Bất thường chi: ngón tay nhỏ, không có hoặc thiếu chiếm khoảng 30% trường hợp. Ngón cái đặt sai vị trí, ngón thứ năm cong, thường gặp trường hợp dính khớp quay trụ trên bẩm sinh có thể dẫn đến khuyết tật khuỷu tay. Bàn chân nhỏ và dính ngón trong hơn 80% trường hợp.
Nhiều lông ở mặt, lưng và cánh tay.
Những người bệnh nhẹ thường có nhiều bất thường trên khuôn mặt nhưng ít khuyết tật về nhận thức và chi trên, thiểu năng trí tuệ nhẹ (trong một số trường hợp trí thông minh bình thường). Hội chứng nhẹ phổ biến ở người có đột biến gen SMC3, RAD21, HDAC8 hoặc SMC1A.
Xét nghiệm di truyền
Chẩn đoán hội chứng Cornelia de Lange bằng xét nghiệm di truyền để phát hiện bất thường của gen liên quan đến hội chứng. Tuy nhiên, khoảng 15% số người bệnh không rõ nguyên nhân.
Siêu âm
Một vài trường hợp, CdLS có thể được phát hiện trước khi sinh thông qua hình ảnh siêu âm. Sóng âm phản xạ tạo ra hình ảnh của thai nhi cho thấy một số điểm đặc trưng của CdLS như chậm phát triển, bất thường chi, khuôn mặt dị biệt hoặc bất thường nội tạng.
Điều trị
Điều trị CdLS phụ thuộc vào dấu hiệu và triệu chứng ở mỗi người bệnh, bao gồm:
- Đặt ống thông dạ dày để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng, cải thiện tình trạng chậm phát triển.
- Vật lý trị liệu.
- Phẫu thuật để điều trị bất thường về xương, vấn đề về đường tiêu hóa, dị tật tim bẩm sinh và các vấn đề sức khỏe khác.
- Thuốc ngăn ngừa hoặc kiểm soát cơn động kinh.
- Sử dụng máy trợ thính hoặc cấy ghép điện cực ốc tai.
Dạng di truyền
Hội chứng Cornelia de Lange do đột biến gen NIPBL, RAD21 hoặc SMC3 gây ra có kiểu di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào là đủ để gây bệnh. Hầu hết các trường hợp là do đột biến gen mới và xảy ra ở người không có tiền sử mắc bệnh trong gia đình.
Hội chứng Cornelia de Lange do đột biến gen HDAC8 hoặc SMC1A gây ra có kiểu di truyền trội liên kết X, gen đột biến gây bệnh nằm trên nhiễm sắc thể X. Do đó, một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào đủ để gây bệnh.
Bệnh nhân nữ có các dấu hiệu và triệu chứng nhẹ hơn so với bệnh nhân nam do có hai nhiễm sắc thể X. Hầu hết các trường hợp liên kết X do đột biến mới trong gen HDAC8 hoặc SMC1A và xảy ra ở người không có tiền sử mắc bệnh trong gia đình.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp hội chứng Cornelia de Lange. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Nếu một người mắc hội chứng Cornelia de Lange do đột biến gen NIPBL, RAD21 hoặc SMC3, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Trường hợp mắc bệnh do đột biến mới (de novo) xảy ra trong quá trình tạo phôi, các cặp vợ chồng trong thời gian mang thai nên chủ động làm xét nghiệm sàng lọc thai NIPT ihope sớm ngay từ tuần thứ 9 để phát hiện hội chứng Cornelia de Lange ở thai nhi.
Các tên gọi khác
- BDLS
- Brachmann-de Lange syndrome
- CdLS
- De Lange syndrome
- Typus degenerativus amstelodamensis
References
- Genetic Testing Information. De Lange syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0270972/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Cornelia de Lange syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10109/cornelia-de-lange-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CORNELIA DE LANGE SYNDROME 1; CDLS1. Retrieved May 5, 2022 from https://omim.org/entry/122470
- U.S National Library of Medicine. Cornelia de Lange syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/cornelia-de-lange-syndrome/
- Verywellhealth. An Overview of Cornelia de Lange Syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://www.verywellhealth.com/cornelia-de-lange-syndrome-2860298
- CdLS Foundation. What is CdLS? Retrieved May 5, 2022 from https://www.cdlsusa.org/what-is-cdls/
- Rare Disease Database (NORD). Cornelia de Lange Syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/cornelia-de-lange-syndrome/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research (MFMER). Evaluation of Autonomic Function in Individuals With Cornelia de Lange Syndrome (CdLS). Retrieved May 5, 2022 from https://www.mayo.edu/research/clinical-trials/cls-20306792
- Boston Children's Hospital. Cornelia de Lange Syndrome. Retrieved May 5, 2022 from https://www.childrenshospital.org/conditions/cornelia-de-lange-syndrome