Hội chứng Gilbert
Hội chứng Gilbert là bệnh di truyền ảnh hưởng đến khả năng xử lý bilirubin của gan. Người bệnh thường biểu hiện chứng vàng da do tích tụ quá nhiều bilirubin trong máu. Tuy nhiên, bệnh không gây ra các vấn đề nghiêm trọng nên có thể không cần điều trị.
Biểu hiện lâm sàng
Hội chứng Gilbert ảnh hưởng tương đối nhẹ với nhiều đợt tăng bilirubin trong máu.
Bilirubin có màu vàng cam, nó là sản phẩm của quá trình phá vỡ các tế bào hồng cầu. Tại gan, bilirubin được loại bỏ bằng phản ứng hóa học chuyển dạng bilirubin độc hại (bilirubin không liên hợp) thành dạng bilirubin không độc (bilirubin liên hợp). Người mắc hội chứng Gilbert tích tụ bilirubin không liên hợp trong máu, đôi khi đến mức gây vàng da và vàng lòng trắng mắt.
Hội chứng Gilbert thường được phát hiện ở tuổi thanh thiếu niên. Các triệu chứng nghiêm trọng hơn khi cơ thể bị căng thẳng, ví dụ như mất nước, nhịn ăn thời gian dài, mắc các bệnh lý khác, vận động mạnh hoặc trong kỳ kinh nguyệt.
Đôi khi người bệnh cảm thấy khó chịu ở bụng hoặc mệt mỏi. Tuy nhiên, khoảng 30% những người mắc hội chứng Gilbert không có dấu hiệu hoặc triệu chứng, do đó bệnh chỉ được phát hiện khi xét nghiệm máu định kỳ cho thấy mức bilirubin không liên hợp tăng cao.
Độ phổ biến
Hội chứng Gilbert phổ biến ở nam giới với khoảng 3-7% người Mỹ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Hội chứng Gilbert do đột biến gen UGT1A1 gây ra. Gen UGT1A1 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme bilirubin uridine diphosphat glucuronosyltransferase (bilirubin-UGT), nó chủ yếu hiện diện trong tế bào gan để loại bỏ bilirubin ra khỏi cơ thể.
Enzyme bilirubin-UGT tham gia phản ứng glucuronid hóa. Trong phản ứng này, enzyme chuyển axit glucuronic thành bilirubin không liên hợp, rồi bilirubin liên hợp. Quá trình glucuronid hóa làm cho bilirubin hòa tan được trong nước để đào thải khỏi cơ thể.
Hội chứng Gilbert xảy ra trên toàn thế giới nhưng một số đột biến xuất hiện thường xuyên hơn trong một số quần thể. Đột biến gen phổ biến gây ra hội chứng Gilbert (UGT1A1*28) xảy ra tại vùng promoter gần gen UGT1A - vùng kiểm soát quá trình sản xuất enzyme bilirubin-UGT. Đột biến gen UGT1A1 làm thay đổi axit amin trong enzym bilirubin-UGT, dẫn đến enzyme giảm chức năng. Những người mắc hội chứng Gilbert chỉ sản xuất khoảng 30% enzyme bilirubin-UGT bình thường. Do đó, bilirubin không liên hợp không được glucuronid hóa đủ nhanh, nên nó tích tụ dần trong cơ thể làm tăng bilirubin nhẹ trong máu.
Không phải người mang đột biến gen UGT1A1 gây ra hội chứng Gilbert đều tăng bilirubin trong máu, cho thấy các yếu tố bổ sung như điều kiện ức chế quá trình glucuronid hóa có thể thúc đẩy bệnh tiến triển. Ví dụ, các tế bào hồng cầu có thể bị phá vỡ quá dễ dàng rồi giải phóng bilirubin dư thừa mà enzyme suy giảm không thể theo kịp. Ngoài ra, quá trình di chuyển của bilirubin vào gan để glucuronid hóa có thể bị suy giảm. Những yếu tố này do biến đổi của các gen khác.
Chẩn đoán
Người bệnh được khám sức khỏe, thăm hỏi tiền sử bệnh gia đình và kiểm tra các dấu hiệu vàng da và vàng mắt.
Ngoài ra, bệnh nhân làm các xét nghiệm chẩn đoán như xét nghiệm bilirubin trong máu, xét nghiệm di truyền xác định đột biến gen UGT1A1.
Chấn đoán phân biệt
Nhiều nguyên nhân gây tăng bilirubin máu bao gồm:
- Hội chứng Dubin-Johnson
- Hội chứng Rotor
- Hội chứng Crigler-Najjar (loại 1 và loại 2)
- Tắc mật ngoài gan
- Ứ mật
- Nhiễm độc gan do thuốc
- Ứ mật trong thai kỳ
- Viêm gan siêu vi
- Viêm gan tự miễn
- Bệnh Wilson
- Bệnh huyết sắc tố
- Thiếu alpha-1-antitrypsin
- Xơ gan
Hội chứng Gilbert có thể được phân biệt với các bệnh khác gây tăng bilirubin máu thông qua chỉ số của một số chất trong máu như:
- Nồng độ của phosphatase kiềm và gamma-glutamyltranspeptidase phân biệt hội chứng Gilbert với các rối loạn liên quan đến tắc nghẽn đường mật.
- Nồng độ của coproporphyrin trong nước tiểu và hình thái mô học gan phân biệt với hội chứng Dubin-Johnson.
Điều trị
Hội chứng Gilbert không cần điều trị. Nồng độ bilirubin trong máu của người bệnh có thể biến động theo thời gian. Đôi khi bệnh nhân bị vàng da, nhưng bệnh thường tự khỏi mà không ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình trạng sức khỏe chung. Ngoài ra, người bệnh cần kết hợp chế độ ăn uống lành mạnh, tránh nhịn ăn hoặc bỏ bữa gây căng thẳng cho cơ thể. Thường xuyên vận động và tập thể dục có thể hữu ích.
Dạng di truyền
Hội chứng Gilbert có các kiểu di truyền khác nhau:
- Khi nguyên nhân do thay đổi UGT1A1*28 trong vùng promoter của gen UGT1A1, bệnh di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều mang đột biến. Bố mẹ của một người mắc bệnh thường mang một bản sao của gen đột biến nhưng không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
- Khi có một đột biến sai lệch trong gen UGT1A1, bệnh di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh.
- Bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn khi cả hai bản sao của gen UGT1A1 đều mang đột biến, gọi là hội chứng Crigler-Najjar.
Phòng ngừa
Trường hợp di truyền lặn đột biến gen UGT1A1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Trường hợp di truyền trội đột biến gen UGT1A1, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các tên gọi khác
- Constitutional liver dysfunction
- Familial nonhemolytic jaundice
- Gilbert disease
- Gilbert's disease
- Gilbert's syndrome
- Gilbert-Lereboullet syndrome
- Hyperbilirubinemia 1
- Meulengracht syndrome
- Unconjugated benign bilirubinemia
References
- Genetic Testing Information. Genetic Testing Registry: Gilbert's syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0017551/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6507/gilbert-syndrome/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://omim.org/entry/143500
- U.S National Library of Medicine. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/gilbert-syndrome/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gilberts-syndrome/symptoms-causes/syc-20372811
- National Health Service. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://www.nhs.uk/conditions/gilberts-syndrome/
- Cleveland Clinic. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17661-gilberts-syndrome
- National Library of Medicine. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470200/
- National Organization for Rare Disorders. Gilbert syndrome. Retrieved Aug 23, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/gilbert-syndrome/