Ly thượng bì bóng nước thể liên kết
Ly thượng bì bóng nước thể liên kết (JEB – junctional epidermolysis bullosa) là một dạng nghiêm trọng của ly thượng bì bóng nước. Đây là một bệnh di truyền bao gồm một nhóm các tình trạng khiến da trở nên rất mỏng và dễ bị phồng rộp. Các vết phồng rộp và vùng da bị mất do chấn thương hoặc ma sát nhỏ như cọ xát hoặc gãi. Ly thượng bì bóng nước thể liên kết được phân thành 2 loại chính: nghiêm trọng và trung gian. Mặc dù các loại khác nhau về mức độ nghiêm trọng, nhưng các đặc điểm của chúng khá giống nhau và có thể do đột biến ở cùng một gen gây ra.
Biểu hiện lâm sàng
Ly thượng bì bóng nước thể liên kết nghiêm trọng là dạng nặng. Ngay từ khi mới sinh hoặc sơ sinh, người bệnh bị phồng rộp trên các vùng lớn của cơ thể. Phồng rộp cũng ảnh hưởng đến màng nhầy, như niêm mạc miệng và đường tiêu hóa, gây khó khăn cho việc ăn uống và tiêu hóa thức ăn, khiến trẻ bị suy dinh dưỡng và chậm lớn. Vết phồng rộp lan rộng dẫn đến sẹo và hình thành các mảng đỏ, gồ ghề được gọi là mô hạt. Mô hạt dễ chảy máu và chảy máu nhiều, làm cho trẻ sơ sinh dễ bị nhiễm trùng nặng, mất protein và khoáng chất cần thiết. Ngoài ra, mô hạt tích tụ trong đường hô hấp có thể dẫn đến khó thở.
Các biến chứng khác của ly thượng bì bóng nước thể liên kết nghiêm trọng có thể bao gồm dính ngón tay và ngón chân, bất thường của móng tay và móng chân, biến dạng khớp làm hạn chế cử động, rụng tóc và mỏng lớp men răng. Bởi vì các dấu hiệu và triệu chứng của ly thượng bì bóng nước thể liên kết dạng nghiêm trọng rất nặng, trẻ sơ sinh thường không sống sót sau 1 năm.
Dạng nhẹ hơn của bệnh ly thượng bì bóng nước thể liên kết là dạng trung gian. Chứng phồng rộp liên quan đến ly thượng bì bóng nước thể liên kết trung gian có thể giới hạn ở bàn tay, bàn chân, đầu gối và khuỷu tay, và thường cải thiện sau thời kỳ sơ sinh. Các biểu hiện đặc trưng khác bao gồm rụng tóc, móng tay và móng chân bất thường và men răng không đều. Hầu hết những người mắc bệnh không có sẹo rộng hoặc hình thành mô hạt, do đó hiếm khi bị khó thở và các biến chứng nặng khác. Người bệnh ly thượng bì bóng nước thể liên kết trung gian thường có tuổi thọ bình thường.
Độ phổ biến
Cả hai loại ly thượng bì bóng nước thể liên kết đều hiếm gặp, cùng ảnh hưởng đến khoảng 3/1.000.000 người mỗi năm ở Hoa Kỳ.
Nguyên nhân
Bệnh ly thượng bì bóng nước thể liên kết thường do các đột biến trên các gen LAMA3, LAMB3, LAMC2 và COL17A1. Các đột biến trên mỗi gen này có thể gây ra ly thượng bì bóng nước thể liên kết dạng nghiêm trọng hoặc dạng trung gian. Đột biến gen LAMB3 là loại đột biến phổ biến nhất, gây ra khoảng 70% tổng số các trường hợp mắc bệnh.
Mỗi gen LAMA3, LAMB3 và LAMC2 cung cấp hướng dẫn để tạo ra một phần của protein (tiểu đơn vị) gọi là laminin 332. Protein này đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố và ổn định da bằng cách giúp gắn kết lớp trên cùng của da với các lớp bên dưới. Các đột biến ở bất kỳ gen nào trong số ba gen trên đều dẫn đến việc tạo ra một protein bị lỗi hoặc mất chức năng. Nếu protein laminin 332 không hoạt động, các tế bào ở lớp biểu bì trở nên mỏng hơn và dễ bị tổn thương. Ma sát hoặc chấn thương nhỏ có thể khiến các lớp da tách rời nhau, dẫn đến hình thành mụn nước.
Gen COL17A1 cung cấp hướng dẫn để tạo ra một loại protein được sử dụng để lắp ráp collagen loại XVII. Collagen là các protein cấu tạo các mô liên kết, chẳng hạn như da, gân và dây chằng trên khắp cơ thể. Collagen loại XVII giúp liên kết biểu bì với các lớp bên dưới của da, giúp da chắc khỏe và linh hoạt. Các đột biến trên gen COL17A1 ngăn cản sự hình thành collagen XVII. Do đó, da dễ bị ổn thương do ma sát hay các chấn thương nhẹ và dễ bị phồng rộp. Hầu hết các đột biến gen COL17A1 gây ra ly thượng bì bóng nước thể liên kết trung gian, mặc dù một số người có đột biến trên gen này có dạng nghiêm trọng hơn.
Đôi khi, người mắc ly thượng bì bóng nước thể liên kết do đột biến ở một gen khác, gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra một loại protein khác cũng có chức năng liên kết lớp trên cùng của da với các lớp bên dưới.
Chẩn đoán
Nếu nghi ngờ bệnh nhân mắc ly thượng bì bóng nước thể liên kết, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một vài xét nghiệm để xác định chuẩn đoán. Các xét nghiệm bao gồm:
- Sinh thiết: Ở kỹ thuật này, một mẫu nhỏ da bị ảnh hưởng được lấy ra và kiểm tra dưới kính hiển vi. Sinh thiết cũng có thể xác định xem các protein cần thiết cho sự phát triển của da có đang hoạt động hay không.
- Xét nghiệm di truyền: Xét nghiệm di truyền đôi khi được sử dụng để được chẩn đoán. Một mẫu máu của bệnh nhân được gửi đến phòng thí nghiệm để xác định các gen đột biến gây bệnh.
- Xét nghiệm trước sinh: Các gia đình có tiền sử mắc bệnh ly thượng bì bóng nước thể liên kết có thể xem xét các xét nghiệm trước sinh và tư vấn di truyền.
Điều trị
Phương pháp điều trị thường bao gồm các hoạt động tránh làm tổn thương da, giảm đau, ngăn ngừa và điều trị nhiễm trùng, đảm bảo rằng bệnh nhân không bị suy dinh dưỡng hoặc mất nước.
Có thể phẫu thuật mở rộng thực quản để ăn uống dễ dàng hơn và điều chỉnh các dị tật ở khớp, bàn chân và bàn tay.
Chưa có phương pháp nào có thể ngăn chặn sự tiến triển của bệnh, một số liệu pháp đang được nghiên cứu và tiến hành như liệu pháp gen.
Dạng di truyền
Bệnh được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là cần phải có cả hai bản sao của gen đều mang đột biến. Bố mẹ của người bệnh mang một bản sao của gen đột biến, nhưng thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của tình trạng này.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền theo cơ chế gen lặn rất khó phát hiện ở những người thể mang vì gần như không có biểu hiện rõ ràng, đến khi có con mới biết được thì đã quá muộn. Do đó, các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần làm xét nghiệm gen lặn để sàng lọc bệnh ly thượng bì bóng nước, đảm bảo sinh con khỏe mạnh và lành lặn.
Các tên gọi khác
- epidermolysis bullosa, kết hợp
- JEB
References
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. EPIDERMOLYSIS BULLOSA, JUNCTIONAL, NON-HERLITZ TYPE. Retrieved February 22, 2021 from https://omim.org/entry/226650
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. EPIDERMOLYSIS BULLOSA, JUNCTIONAL, HERLITZ TYPE. Retrieved February 22, 2021 from https://omim.org/entry/226700/
- Epidermolysisbullosanews. Junctional Epidermolysis Bullosa. Retrieved February 22, 2021 from https://epidermolysisbullosanews.com/junctional-epidermolysis-bullosa/
- U.S. National Library of Medicine. Junctional epidermolysis bullosa. Retrieved February 22, 2021 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/junctional-epidermolysis-bullosa/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Junctional epidermolysis bullosa. Retrieved February 22, 2021 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/2152/junctional-epidermolysis-bullosa
- Great Ormond Street Hospital for Children. Junctional epidermolysis bullosa (EB) severe. Retrieved February 22, 2021 from https://www.gosh.nhs.uk/medical-information-0/generalised-severe-junctional-epidermolysis-bullosa-eb/
- Great Ormond Street Hospital for Children. Junctional epidermolysis bullosa (EB) intermediate type. Retrieved February 22, 2021 from https://www.gosh.nhs.uk/conditions-and-treatments/conditions-we-treat/junctional-epidermolysis-bullosa-eb-generalised-intermediate-type/