Nhiễm methylmalonic máu – Methylmalonic acidemia (MMA)
Nhiễm methylmalonic máu (Methylmalonic acidemia – MMA) là bệnh di truyền khiến cơ thể phân giải protein và chất béo sai cách. Do đó, máu của người bệnh dư thừa axit (toan chuyển hóa), nhiều biến chứng nghiêm trọng phát sinh nếu không điều trị kịp thời.
Biểu hiện lâm sàng
Nhiễm methylmalonic máu thường khởi phát trong giai đoạn sơ sinh với mức độ khác nhau giữa từng trẻ. Triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Nôn mửa
- Mất nước
- Nhược cơ
- Thiểu năng trí tuệ
- Mệt mỏi
- Gan to
- Phát triển chậm hoặc không phát triển
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trẻ có thể bị nhiều biến chứng nghiêm trọng và đe doa tính mạng như:
- Các vấn đề về ăn uống
- Chậm phát triển
- Vận động khó khăn
- Bệnh thận mãn tính
- Viêm tụy
Độ phổ biến
Theo thống kê, tỉ lệ người nhiễm methylmalonic máu khoảng 1/50.000–100.000 trường hợp.
Nguyên nhân
Đột biến nhiều gen gây ra nhiễm methylmalonic máu. Gen đột biến khác nhau ảnh hưởng đến mức độ biểu hiện của người bệnh. Phần lớn trường hợp nhiễm bệnh là do đột biến gen MMUT. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme methylmalonyl-CoA mutase. Enzyme này kết hợp với vitamin B12 (cobalamin) giúp phân giải axit amin một số chất béo và cholesterol. Đột biến gen MMUT được chia thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất là MUT0 làm enzyme mất chức năng và nhóm thứ hai là MUT- làm enzyme giảm hoạt động. Dạng MUT0 thường gây ảnh hưởng nghiêm trọng hơn dạng MUT-. Đột biến gen khiến emzyme thay đổi cấu trúc và chức năng, dẫn đến quá trình phân giải chất bị sai. Do vậy, axit methylmalonic và những hợp chất có khả năng gây độc khác tích tụ trong các cơ quan và mô của cơ thể, từ đó gây ra dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Một số trường hợp bệnh do đột biến gen MCEE gây ra. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme methylmalonyl CoA epimerase. Enzyme này cũng có chức năng tương tự như methylmalonyl-CoA mutase.
Đột biến gen MMAA, MMAB hoặc MMADHC cũng gây ra bệnh. Các gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein sản xuất và điều chỉnh lượng vitamin B12. Enzyme methylmalonyl-CoA mutase cần vitamin này để có thể hoạt động bình thường. Đột biến gen làm protein mất chức năng, từ đó giảm khả năng hoạt động của enzyme và dẫn đến nhiễm methylmalonic máu.
Đột biến những gen trên chỉ làm tăng nồng độ axit methylmalonic trong máu. Khác với bệnh methylmalonic acidemia và homocystin niệu làm tích tụ homocysteine. Ngoài ra, nhiều đột biến gen khác cũng gây ra bệnh nhưng chưa được phát hiện.
Ảnh: Axit amin
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện nhiễm methylmalonic máu và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao nhiễm methylmalonic máu, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, nhiễm methylmalonic máu có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo sẽ bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo lường nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ bị rối loạn axit hữu cơ, do đó bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem em bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ acylcarnitine cao trong máu và axit hữu cơ trong nước tiểu có thể cho thấy trẻ bị nhiễm axit methylmalonic máu. Đôi khi bác sĩ cần xét nghiệm thêm một mẫu da rất nhỏ. Ngoài ra, xét nghiệm di truyền có thể được chỉ định để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay, chưa có liệu pháp chữa trị hoàn toàn nhiễm methylmalonic máu. Người bệnh được điều trị chủ yếu bằng quản lý chế độ ăn ít protein nhằm hạn chế hấp thụ isoleucine, threonine, methionine và valine. Những chất này có thể chuyển hóa thành axit methylmalonic và gây bệnh nghiêm trọng hơn.
Ngoài ra, một số loại thuốc cũng được sử dụng bao gồm:
- Tiêm vitamin B12
- Carnitine
Dạng di truyền
Nhiễm methylmalonic máu di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Nhiễm methylmalonic máu di truyền lặn do đột biến nhiều gen, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Isolated methylmalonic acidemia
- Methylmalonic aciduria
- MMA
References
- Genetic Testing Information. Methylmalonic acidemia due to methylmalonyl-CoA epimerase deficiency. Retrieved August 21, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1855100/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Methylmalonic acidemia. Retrieved August 21, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7033/methylmalonic-acidemia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. METHYLMALONIC ACIDURIA AND HOMOCYSTINURIA, cblD TYPE; MAHCD. Retrieved August 21, 2023 from https://omim.org/entry/277410
- U.S National Library of Medicine. Methylmalonic acidemia. Retrieved August 21, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/methylmalonic-acidemia/
- Frontiers. Methylmalonic acidemia: Neurodevelopment and neuroimaging. Retrieved August 21, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnins.2023.1110942/full
- MalaCards. Methylmalonic Acidemia (MMA). Retrieved August 21, 2023 from https://www.malacards.org/card/methylmalonic_acidemia
- Mayo Clinic. Methylmalonic acidemia with Homocystinuria in adults. Retrieved August 21, 2023 from https://connect.mayoclinic.org/discussion/methylmalonic-acidemia-with-homocystinuria-in-adults/
- National Health Service. Methylmalonic Acid (Urine). Retrieved August 21, 2023 from https://www.southtees.nhs.uk/services/pathology/tests/methylmalonic-acid-urine/
- National Organization for Rare Disorders. Acidemia, Methylmalonic. Retrieved August 21, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/acidemia-methylmalonic/
- STAR-G. MMA (methylmalonic acidemia). Retrieved October 3, 2023 from https://www.newbornscreening.info/mma-methylmalonic-acidemia/