Thiểu sản sụn-tóc
Thiểu sản sụn-tóc (cartilage-hair hypoplasia) là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến quá trình phát triển của xương. Bệnh gây ra những triệu chứng đặc trưng bao gồm vóc người thấp bé, cấu trúc xương bất thường, hệ miễn dịch suy yếu, tóc mảnh và thưa.
Biểu hiện lâm sàng
Xương
Người mắc thiểu sản sụn-tóc có chân tay ngắn bất thường và dáng người thấp bé từ khi mới sinh. Người bệnh thường có dị tật tại sụn đầu xương dài như xương cánh tay và chân. Mặc dù phần lớn những người mắc chứng thiểu sản sụn-tóc có một số khớp linh hoạt, họ vẫn có thể gặp khó khăn khi duỗi thẳng khuỷu tay.
Sắc tố
Người bệnh thường có mái tóc sáng màu hơn các thành viên khác trong gia đình. Nguyên nhân do lõi của mỗi sợi tóc thiếu các yếu tố quyết định màu sắc, dẫn đến sợi tóc mỏng hơn và tạo cảm giác tóc thưa thớt, không dày mượt. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp các triệu chứng khác như da sáng một cách bất thường (giảm sắc tố), móng tay dị dạng và bất thường răng.
Hệ miễn dịch
Bệnh nhân mắc thiểu sản sụn-tóc có mức độ suy giảm miễn dịch từ nhẹ đến nặng. Trường hợp nặng nhất gọi là suy giảm miễn dịch kết hợp nghiêm trọng (SCID) khiến người bệnh hầu như không có khả năng phòng vệ trước vi khuẩn, virus và nấm. Khi cơ thể yếu đi, các tác nhân cơ hội xâm nhiễm rồi gây ra nhiễm trùng dai dẳng, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.
Phần lớn bệnh nhân bị nhiễm trùng đường hô hấp, tai và xoang (kể cả những trường hợp suy giảm miễn dịch nhẹ). Đáng chú ý, virus thủy đậu thường gây ra nhiễm trùng nguy hiểm trên những người bệnh này. Một số bệnh nhân còn khởi phát các bệnh tự miễn do hệ miễn dịch hoạt động bất thường. Ngoài ra, người mắc thiểu sản sụn-tóc cũng có nguy cơ cao phát triển các bệnh ung thư như ung thư da (ung thư biểu mô tế bào đáy), ung thư tế bào máu (leukemia) và ung thư hạch (lymphoma).
Tiêu hóa
Một số người mắc chứng thiểu sản sụn-tóc cũng gặp các vấn đề tiêu hóa. Một số người bệnh không có khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng hoặc không dung nạp protein gluten trong lúa mì và các loại ngũ cốc khác. Ngoài ra, một số cá nhân có thể mắc bệnh Hirschsprung—một rối loạn đường ruột gây táo bón nghiêm trọng, tắc nghẽn đường ruột, phình đại tràng, hẹp hậu môn hoặc tắc nghẽn thực quản.
Độ phổ biến
Thiểu sản sụn-tóc phổ biến nhất trên cộng đồng người Amish với tỉ lệ mắc bệnh khoảng 1/1.300 trẻ sơ sinh, tiếp theo là những người gốc Phần Lan với tỉ lệ mắc bệnh khoảng 1/20.000 người. Một số trường hợp mắc bệnh được ghi nhận trên những người gốc Âu và Nhật. Bệnh cũng rất hiếm và chưa có thống kê cho các quần thể khác.
Nguyên nhân
Đột biến gen RMRP gây ra thiểu sản sụn-tóc. Khác với phần lớn các gen khác, gen RMRP không cung cấp hướng dẫn tạo ra protein. Thay vào đó, gen này tạo ra một phân tử ARN có thể liên kết với một số protein để tạo thành phức hợp enzyme endoribonuclease (RNase MRP). Enzyme RNase MRP tham gia vào một số quá trình thiết yếu của tế bào như nhân đôi ADN trong ti thể và xử lý ARN ribosome. ARN ribosome là thành phần cần thiết cho quá trình dịch mã và lắp ráp các axit amin thành những protein chức năng. Ngoài ra, RNase MRP còn điều hoà chu kì nhân đôi tế bào.
Đột biến gen RMRP tạo ra phân tử ARN kém ổn định và không có khả năng liên kết với các protein nhằm hình thành phức hợp enzyme RNase MRP. Do đó, enzyme giảm chức năng rồi gây rối loạn các quá trình sinh lí quan trọng trong tế bào. Đây là nguyên nhân chính gây nên các triệu chứng về xương, sắc tố và hệ miễn dịch trên bệnh nhân mắc thiểu sản sụn-tóc.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán thiểu sản sụn-tóc dựa trên đánh giá triệu chứng lâm sàng kết hợp với một số xét nghiệm chuyên biệt. Chụp X-quang cổ, cột sống, xương chậu và chân được thực hiện nhằm chẩn đoán giảm sản sụn và các vấn đề liên quan đến xương như vẹo cột sống và gù cột sống. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định cho bệnh nhân thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Phương pháp điều trị thiểu sản sụn-tóc thường khác nhau giữa từng bệnh nhân và tùy thuộc vào mức độ suy giảm miễn dịch. Bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng acyclovir, globulin miễn dịch varicella-zoster hoặc phối hợp cả hai cho những trường hợp bệnh nhân thiếu hụt tế bào T nghiêm trọng và có nguy cơ nhiễm trùng cao (đặc biệt là đối với virus thủy đậu). Nếu bị thiếu kháng thể dẫn đến nhiễm trùng vi khuẩn tái phát, bệnh nhân có thể được sử dụng liệu pháp thay thế globulin miễn dịch theo đường tĩnh mạch hoặc dưới da. Bác sĩ có thể cho bệnh nhân dùng yếu tố kích thích tăng sinh bạch cầu hạt trong trường hợp số lượng bạch cầu trung tính giảm mạnh.
Ngoài ra, bác sĩ có thể lựa chọn các phương pháp can thiệp dựa trên vị trí và mức độ nghiêm trọng của các bất thường về xương khớp. Các phương pháp này bao gồm hợp nhất đốt sống cổ, điều trị vẹo cột sống và gù lưng bằng phẫu thuật, nắn chỉnh xương chi hoặc thay khớp toàn phần nếu viêm khớp nặng.
Dạng di truyền
Thiểu sản sụn-tóc di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều có đột biến. Cha mẹ của một cá nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường đều mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Phòng ngừa
Thiểu sản sụn-tóc di truyền lặn do đột biến gen RMRP gây nên, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Do đó, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Cartilage-hair syndrome
- CHH
- McKusick's metaphyseal chondrodysplasia syndrome
- Metaphyseal chondrodysplasia, McKusick type
- Metaphyseal chondrodysplasia, recessive type
References
- Genetic Testing Information. Metaphyseal chondrodysplasia, McKusick type. Retrieved April 11, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0220748/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Cartilage-hair hypoplasia. Retrieved April 11, 2024 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6996/cartilage-hair-hypoplasia
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CARTILAGE-HAIR HYPOPLASIA; CHH. Retrieved April 11, 2024 from https://omim.org/entry/250250
- Johns Hopkins Medicine. Cartilage Hair Hypoplasia. Retrieved April 11, 2024 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/cartilage-hair-hypoplasia
- MedlinePlus. Cartilage-hair hypoplasia. Retrieved April 11, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/cartilage-hair-hypoplasia/
- Orphanet. Cartilage-hair hypoplasia. Retrieved April 11, 2024 from https://www.orpha.net/en/disease/detail/175