Hội chứng thực bào máu có tính gia đình
Hội chứng thực bào máu có tính gia đình (familial hemophagocytic lymphohistiocytosis) là bệnh di truyền khiến hệ miễn dịch sản xuất dư thừa tế bào miễn dịch như tế bào T, tế bào NK, tế bào B và đại thực bào. Bên cạnh đó, hệ miễn dịch cũng giải phóng cytokine quá mức.
Biểu hiện lâm sàng
Các dấu hiệu của hội chứng thực bào máu có tính gia đình thường khởi phát trong giai đoạn sơ sinh, một số trường hợp khởi phát muộn hơn. Bệnh thường xuất hiện khi hệ miễn dịch đáp ứng quá mức đối với nhiễm trùng hoặc có thể xảy ra ngay cả khi cơ thể bình thường. Nếu không được điều trị kịp thời, phần lớn trẻ chỉ sống sót được vài tháng.
Hệ miễn dịch hoạt động bất thường có thể gây ra:
- Sốt
- Tổn thương và phì đại gan, lá lách
Hội chứng thực bào máu có tính gia đình phá hủy tế bào tạo máu trong tủy xương . Do đó, người bệnh có lượng hồng cầu thấp, thiếu máu và số lượng tiểu cầu giảm. Giảm tiểu cầu liên quan đến quá trình đông máu, vì vậy người bệnh dễ bị bầm tím và chảy máu.
Ảnh: Tế bào tạo máu trong tủy xương
Nguồn: Terese Winslow LLC
Bên cạnh đó, bệnh có thể ảnh hưởng đến não, dẫn đến triệu chứng:
- Khó chịu
- Chậm đóng xương sọ trẻ sơ sinh
- Cứng cổ
- Tăng trương lực cơ, giảm khả năng phối hợp cơ
- Tê liệt
- Mù
- Co giật
- Hôn mê
Ngoài những vấn đề liên quan đến thần kinh, bệnh có thể tác động xấu đến tim, thận, các cơ quan và mô khác. Người bệnh có nguy cơ cao phát triển bệnh bạch cầu và ung thư hạch.
Độ phổ biến
Người ta ước tính tỉ lệ mắc hội chứng thực bào máu có tính gia đình khoảng 1/50.000 trường hợp trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến nhiều gen có thể gây ra hội chứng thực bào máu có tính gia đình. Những gen này cung cấp hướng dẫn tạo ra protein giúp tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa các tế bào lympho không cần thiết. Thông qua hoạt động này, cơ thể kiểm soát số lượng tế bào lympho hoạt động nhằm điều hòa chức năng của hệ miễn dịch.
Khoảng 40–60% trường hợp mắc bệnh do đột biến gen PRF1 hoặc UNC13D. Các trường hợp còn lại do đột biến trên gen khác. Ngoài ra, một số ca bệnh không rõ nguyên nhân di truyền.
Các đột biến gen làm suy giảm khả năng điều hòa hệ miễn dịch của cơ thể. Những thay đổi này dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Chẩn đoán
Bác sĩ chẩn đoán hội chứng thực bào máu có tính gia đình dựa trên triệu chứng đặc trưng, tiền sử bệnh gia đình kết hợp với xét nghiệm chuyên biệt. Nếu một người có năm trong số tám triệu chứng dưới đây, bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán.
Triệu chứng bao gồm:
- Sốt
- Lá lách to bất thường
- Tăng triglycerid máu
- Số lượng hồng cầu, bạch cầu hoặc tiểu cầu thấp
- Mức độ protein đông máu hypofibrinogenemia thấp
- Đại thực bào phá hủy tế bào máu trong tủy xương
- Tế bào NK suy giảm hoạt động
- Nồng độ protein liên kết với sắt trong máu cao bất thường (ferritin)
- Tăng thụ thể interleukin-2 hòa tan (sCD25)—protein chuyên biệt tích tụ trong máu khi hệ miễn dịch được kích hoạt
Người nghi ngờ mắc bệnh có thể xét nghiệm máu để đếm số lượng tế bào hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu. Xét nghiệm máu cũng cho thấy nồng độ ferritin hoặc lượng chất béo trung tính cao bất thường. Ngoài ra, xét nghiệm này có thể được sử dụng để tìm dấu hiệu nhiễm trùng máu và xác định mức độ đông máu.
Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm như:
- Chức năng gan: để đánh giá sức khỏe của gan
- Sinh thiết tủy xương: nhằm tìm dấu hiệu thực bào máu, nhiễm trùng và sự tích tụ của đại thực bào
- Xét nghiệm di truyền: giúp xác nhận kết quả chẩn đoán
Ảnh: Các loại bạch cầu
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Điều trị
Các liệu pháp điều trị hội chứng thực bào máu có tính gia đình chủ yếu giúp kiểm soát và loại bỏ tác nhân dẫn đến hệ miễn dịch hoạt động bất thường. Bệnh nhân có thể sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng tiềm ẩn, bệnh tự miễn hoặc ung thư. Một số người bệnh cần truyền máu vì họ có lượng hồng cầu hoặc tiểu cầu thấp.
Nếu sức khỏe người bệnh có dấu hiệu suy giảm nghiêm trọng, họ cần được điều trị ngay lập tức bằng liệu pháp đặc hiệu cho hội chứng thực bào máu. Phác đồ điều trị ban đầu bao gồm hóa trị và sử dụng thuốc ức chế miễn dịch. Thuốc này nhắm mục tiêu và tiêu diệt những tế bào miễn dịch hoạt động quá mức, từ đó làm giảm phản ứng viêm.
Sau khi điều trị ban đầu kéo dài khoảng 8 tuần, người bệnh ngưng dùng thuốc dần và chuyển sang các loại thuốc khác. Nếu bệnh nhân không đáp ứng tốt với phương pháp điều trị này, bác sĩ có thể khuyến nghị họ cấy ghép tế bào gốc.
Dạng di truyền
Hội chứng thực bào máu có tính gia đình di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Hội chứng thực bào máu có tính gia đình di truyền lặn do đột biến gen PRF1 hoặc UNC13D, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- FEL
- FHL
- FHLH
- HPLH
- Hemophagocytic syndrome
- Familial hemophagocytic reticulosis
- Familial hemophagocytic histiocytosis
- Familial hemophagocytic lymphocytosis
- Primary hemophagocytic hymphohistiocytosis
- Familial erythrophagocytic lymphohistiocytosis
References
- Genetic Testing Information. Familial hemophagocytic lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0272199/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Familial hemophagocytic lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6589/familial-hemophagocytic-lymphohistiocytosis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. HEMOPHAGOCYTIC LYMPHOHISTIOCYTOSIS, FAMILIAL, 1; FHL1. Retrieved April 01, 2024 from https://omim.org/entry/267700
- U.S National Library of Medicine. Familial hemophagocytic lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/familial-hemophagocytic-lymphohistiocytosis/
- Children's Hospital of Philadelphia. Hemophagocytic Lymphohistiocystosis. Retrieved April 01, 2024 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/hemophagocytic-lymphohistiocystosis
- Cleveland Clinic. Hemophagocytic Lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24292-hemophagocytic-lymphohistiocytosis
- MalaCards. Secondary Hemophagocytic Lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://www.malacards.org/card/SCN069?showAll=True
- National Institute of Health. Familial Hemophagocytic Lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1444/
- Orphanet. Familial hemophagocytic lymphohistiocytosis. Retrieved April 01, 2024 from https://www.orpha.net/en/disease/detail/540